O‘zbeкiston respubliкasi

ofarin
. 
(A.Qah.) 2. 
Falakning 
dastidan 
dod
! 
(Hamza) 3. 
Barakalla 
sizga! 
Misollardan ko‗rinib 
turganidek, so‗z-gap faqat bitta so‗zdan iborat bo‗lmay, nutqda 
kengayish qobiliyatiga ham ega. So‗z-gapning yana bir sintaktik 
xususiyati shundaki, [
WPm] 
qurilishli gapda kesimlik kategoriyasi va 
ma‘nosi [W]ga [Pm] orqali kiritiladi, (
m
)ning esa o‗zbek tilida juda 
ko‗p ko‗rsatkichi mavjud. Shakl o‗zgarishi bilan kesimlik 
kategoriyasining ma‘no turi ham o‗zgaradi. Masalan, 
Bo„ladi. 
Bo„lmaydi. Bo„lsa. Bo„ldi 
va h.k. Ammo so‗z-gapda bunday emas. 
Har bir so‗z-gap shu gapga xos bo‗lgan ma‘noni ifodalashga 
xoslangan bo‗ladi. Chunonchi, 
ha 
so‗zi tasdiqni ifodalaydi. Uning 
bo‗lishsizligi 
Ha, emas 
bilan emas, balki alohida 
yo„q 
so‗zi bilan 
ifodalanadi. 
Albatta 
yoki 
shubhasiz 
modal so‗zi qat‘iy ishonch va 

---

301 
tasdiqni ifodalaydi, inkor ma‘nosi 
mutlaqo
, 
aslo 
so‗z-gapi bilan 
beriladi. 
So‗z-gapda zamon va shaxs ma‘nosi matnda muayyanlashadi. 
O‗zbek tilida gap (kesimlik) zamon va shaxs ma‘nosidan xoli bo‗la 
olmaydi. Zero, so‗z-gapda zamon va shaxs-son ma‘nosining 
kontekstual aniqlanish xususiyati bu so‗zning asosiy sintaktik 
xususiyati – kesimlik qo‗shimchasini qabul qilmay gap bo‗lib kela 
olishi bilan sharhlanadi. So‗z-gapning yana bir sintaktik xususiyati – 
uning gap tarkibida alohida pozitsiyada turishi, ya‘ni boshqa gap 
bo‗laklari bilan bog‗lanmasligi va o‗zi gap sifatida «yashay olishi», 
hamisha lisoniy alohidalikni saqlab qolishi bilan belgilanadi. 
Chunonchi,1. 
– Ertaga kelasizmi?–