O‘zbeкiston respubliкasi

Кompozitsion derivatsiya va analitik shakl yasalishidagi morfonema. Кompozitsion derivatsiya va analitik shakl yasalishi jarayonida so‘zga fonetik-intonatsion yaxlitlik berish uchun qator fonetik va morfonologik hodisa (urg‘u, tovushlar almashinuvi, fonetik qayta bo‘linish) ishtirok etadi.
Qo‘shma so‘z va analitik so‘zshakllarni hosil qilishdagi morfonologik o‘zgarishda urg‘uning roli juda katta.
Bu turdagi morfonologik o‘zgarishning ayrimlarini ko‘rib o‘tamiz.
1. Har ikki a’zo yopiq bo‘g‘inli bo‘lganda:
a) n – m: o‘n besh – o‘m besh;
b) b – v: belbog‘ – belvog‘;
d) ch – s: uch so‘m – us so‘m;
e) b – p: ichib qo‘y – ichip qo‘y;
f) n – m: o‘n bir – o‘m bir.
2. Birinchi a’zo ochiq bo‘g‘in bilan tugab, ikkinchi bo‘g‘in yopiq bo‘g‘in bilan boshlanganda:
a) b – v: bora berdi – boraverdi;
b) k – g: bu kun – bugun.
3. Birinchi a’zo yopiq bo‘g‘in bilan tugab, keyingi bo‘g‘in ochiq bo‘g‘in bilan boshlanganda ham uzvlar yaxlitligini ta’minlash uchun morfonologik hodisa (tovush tushishi) yuz beradi:
a) e tushishi: kelar emish – kelarmish;
b) b – v va i tushishi: bosib oldi – bosvoldi.
4. Fonetik qayta bo‘linish:
qayn ona – qaynona – qayna
qayn ota – qaynota – qaynata
qayn ini – qaynini – qayni.