O‘zbeкiston respubliкasi

So‘z va bo‘g‘in tuzilishi. Turkiy tillarda so‘zlar o‘zakning bir bo‘g‘inli ekanligi bilan xarakterlanadi. Bu bo‘g‘in to‘rt xil fonetik strukturaga egadir:
1) CVC;
2) CV;
3) VC;
4) V.
Hozirgi o‘zbek tilida CVC tipidagi o‘zak boshida «dj», «ng»dan boshqa barcha undosh kela oladi: bor, tor, zor, nor, kor, yor, sol, xoll, lol, rol, mol, pol, shol, fol, val, jar kabi.
Turkiy o‘zak boshida (CCVC tarzida (traktor, trassa kabi) undoshlar qavatlanib kelmaydi.
Morfemalarning fonetik strukturasi quyidagicha:
1) CVC (-kaz – o‘tkaz,ketkiz);
2) CV (-qi – chopqi, gi – kuzgi);
3) VC (-im – kitobim, uyim);
4) V (-a – tuna, ata, sana);
5) C (-k – kurak, tilak).
So‘z va morfema variatsiyasi. Agglyutinativ morfonema. Turkiy tillar garchi ustuvor agglyutinatsiyaga ega bo‘lsa-da, baribir ularda ham kombinatsion o‘zgarish sodir bo‘lib turadi. Morfemaning o‘zakka, o‘zakning o‘zakka qo‘shilishi natijasidagi o‘zgarishlar turkiy tillarda fuziya unsuri mavjudligidan dalolat beradi. Bu esa agglyutinativlik, flektivlik yoki amorflik muayyan tillar uchun mutlaq hodisa emasligidan kelib chiqadi. O‘zbek tilida agglyutinatsiya jarayonidagi quyidagi morfonologik holatlar kuzatiladi.
1. Unlilar almashinuvi:
a) o – a: ong – angla, ot – ata, son – sana, yosh – yasha;
b) a – o: tarqa – tarqoq, yara – yaroq, chanqa – chanqoq, so‘ra – so‘roq, alda – aldoq, tara – taroq;
d) i – u: sovi – sovuq, qovi – qovuq, quri – quruq;
2. Undoshlar almashinuvi:
a) q – g‘: qiliq – qilig‘i, bo‘liq – bo‘lig‘i, qiziq – qizig‘i;
b) k – g: bilak – bilagi, tilak – tilagi, kichik – kichigi;
d) g – k: bargga – barkka, eggan – ekkan, teggan – tekkan;
e) n – z: bizni – bizzi, sizni – sizzi, qizni – qizzi;
f) n – t: otni – otti, o‘tni – o‘tti, toshni – toshti;
j) n – r: qorni – qorri, shaharni – shaharri:
k) n – p: gapni – gappi, qopni – qoppi.
Bunday misollarni ko‘plab keltirish mumkin.