O‘zbeкiston respubliкasi

Morfonema haqida. Ma’lumki, fonema variantlari so‘z va morfemalar tarkibida uni tashkil etuvchi sifatida ishtirok etar ekan, boshqa tovush bilan kombinatsiyalar hosil qilish jarayonida turli o‘zgarishga uchraydi.
Aksariyat tilshunoslik atamalari kabi morfonologiya ham ikki ma’noli:
1) ma’lum bir qurshovdagi leksema va morfema nutqiy varianti tarkibidagi fonetik o‘zgarish sistemasi;
2) tilshunoslikning shu o‘zgarishni o‘rganuvchi sohasi.
Morfema – nolug‘aviy ma’no ifodalovchi eng kichik lisoniy birlik. Fonemaning so‘zning so‘z yoki qo‘shimcha bilan, shuningdek, qo‘shimchaning qo‘shimcha bilan birikuvi natijasida yuz beradigan fonetik o‘zgarish natijasidagi varianti ham mavjud. Masalan, ong, ot, son kabi so‘zlarga fe’l yasovchi qo‘shimcha qo‘shilganda, o‘zak tarkibidagi o tovushi a tovushiga aylanadi. Demak, o va a tovushi kompleksi bir morfonema, ya’ni «o-a» morfonemasi. Ammo bu fonetika obyekti sifatida ikki fonemaning varianti.
Tilshunoslikda morfonologiya va uning birligi masalasi atrofidagi munozara davom etmoqda.
Morfonologiyada quyidagi masalalar o‘rganilishi tavsiya etiladi:
– so‘z va bo‘g‘inning fonetik strukturasi;
– so‘z va qo‘shimchaning ma’lum qurshovdagi fonetik varianti.