O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport unversiteti

LABORATORIYA ISHI № 1
MAVZU: Chaqiq tosh (shag‘al) ning xaqiqiy va to‘kma zichliklarini aniqlash, Chaqiq tosh (shag‘al) ning namligi, g‘ovakligi va suv shimuvchanligini aniqlash, Chaqiq tosh (shag‘al) ning donadorlik tarkibi va tarkibidagi yapoloqsimon va ignasimon donalar miqdorini aniqlash
Chaqiq tosh – qattiq tog‘ jinsining yirik bo‘laklarini chaqib maydalash yo‘li bilan olinadigan qurilish materialdir.
Shag‘al – pishiq tog‘ jinslarining tabiiy ravishda yemirilishi natijasida vujudga kelgan va donalari dumaloq qurilish materialdir.
Chaqiq tosh (shag‘al) ning fizik-mexanik xossalari Davlatlararo standart GOST 8269.0-97, GOST 8267-93 bo‘yicha aniqlanadi.
Chaqiq tosh (shag‘al) ning haqiqiy zichligi


Kerakli o‘lchov vositalari va qo‘shimcha jihozlar: sig‘imi 100 mm li piknometr, laboratoriya tarozisi, tortish uchun stakan (byuks), cho‘yan yoki chinni havoncha, eksikator, quritish javoni, qumli yoki suvli hammom, № 1,25 mm li elak.
Sinovga tayyorgarlik va uni o‘tkazish tartibi

1. 
   Chaqiq tosh (shag‘al) ning fraksiyalari o‘lchamiga qarab namunalar tortib olinadi. Namunalar massasi kamida quyidagicha bo‘lishi kerak.
   

1.1-jadval

Namuna massasi	Chaqiq tosh (shag‘al) fraksiyasi o‘lchami
1,0 kg	5 -10 mm uchun ;
1,5 kg	10-20 mm uchun;
2,5 kg	20-40 mm uchun;
5,0 kg	40 - 70 (80) mm uchun.

2. 
   Tortib olingan namuna laboratoriya tosh maydalash qurilmasida yirikligi 5 mm gacha maydalanadi va namuna kvortovanie¹ usulida150 g gacha kamaytiriladi. Bu namuna yana yirikligi 1,25 mm dan oshmaydigan qilib yana maydalanadi va massasi 30 g ga qadar kamaytiriladi. Shu miqdordagi namuna chinni havonchada tuyib kukunga aylantiriladi va quritiladi. Quritilgan namunadan 10 g dan olib 2 ta piknometrga joylanadi va ustiga distillangan suv quyiladi.
   
3. 
   Namuna solingan har bir piknometr tarozida tortiladi. Keyin ularga (hajmining 2/3 qismigacha distillangan suv qo‘yiladi va aralashtiriladi.
   
4. 
   Keyin piknometrlar qumli yoki suvli vannaga qiya holda joylanadi. Qum zarralaridagi havo pufakchalarini chiqarib yuborish uchun piknometrdagi suv qaynatiladi (15-20 daqiqa davomida qaynatiladi).
   
5. 
   Havo pufakchalari chiqib ketgach, piknometr latta bilan artiladi, xona haroratigacha sovitiladi. Piknometrga qo‘shimcha distillangan suv (bo‘ynidagi chiziqchaga etkazib) qo‘yiladi va tarozida tortiladi. Keyin piknometrdan suv va qum bo‘shatib olinib, piknometr yaxshilab chayiladi va bo‘ynidagi chiziqqacha etkazib distillangan suv quyiladi va yana tarozida tortiladi.
   
6. 
   Haqiqiy zichlik quyidagi formula buyicha aniqlanadi:
   

_, (g/sm³)
Bu erda:
t - quritilgan kukunning massasi, g;
_s - suvning zichligi, 1 g/sm³ ga teng;
t₁ - piknometrning distillangan suv bilan birgalikdagi massasi, g;
t₂ - distillangan suv va qum solingan piknometrning havo pufakchalari chiqarib yuborilgandan keyingi massasi, g.
Ikki marta o‘tkazilgan sinov natijalari orasidagi tofovut 0,02 g/sm³ dan oshmasa, haqiqiy zichlikni aniqlash nihoyasiga etkazilgan hisoblanadi. Oradagi bundan katta bo‘lsa, chaqiq tosh (shag‘al) ning haqiqiy zichligi takror aniqlanadi. Ikki marta o‘tkazilgan sinovlarning o‘rtacha arifmetik qiymati eng so‘nggi natija deb qabul qilinadi.