O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi

Fensiklidin tahlili
(dastlabki tekshirish)
Marki reaktivi (formaldegid-sulfat kislota) - och-pushti rang yoki rangsiz
•
Mandelina reaktivi (vanadat ammoniy-sulfat kislota) -zarg‘aldoq rang 
•
Erlix reaktivi (p-dimetilaminobenzaldegid-fosfat kislota) - qizil rang 
•
Skott reaktivi (1 tomchi 16% xlorid kislota va 1tomchi 2,5% tiotsianat kobalt) - ko‘k 
rang. 
YUQX usuli
Erituvchilar 
sistemasi 
Adsorbent 
Tekshiriluvchi modda 
Rf natijalar 
Etilatsetat: 
metanol: 
ammiak 25% 
(85:10:5) 
Silikagel 
Etitsiklidin 
Tenotsiklidin 
Fenotsiklidin 
Rotsiklidin 
0,79 
0,86 
0,84 
0,79 
Siklogeksan: 
toluol: 
dietilamin 
(75:15:10) 
Silikagel 0,1 M 
KOH 
bilan 
ishlangan 
Etitsiklidin 
Tenotsiklidin 
Fenotsiklidin 
Rotsiklidin 
0,65 
0,73 
0,73 
0,66 
Xloroform: 
metanol 
(90:10) 
Silikagel 0,1 M 
KOH 
bilan 
ishlangan 
Etitsiklidin 
Tenotsiklidin 
Fenotsiklidin 
Rotsiklidin 
0,27 
0,54 
0,35 
0,25 
YOrituvchi reagent: UB-nurlari, yodplatinat kaliy, Mune bo‘yicha modifikatsiyalangan 
Dragendorf reaktivi 

---

99 
FENTANIL VA UNING ANALOGLARI 
 
 
 
 
 
 
 
1991 yilda AQSH da geroinning o‘rniga qora bozorda yuqori faollikka ega sintetik og‘riq 
qoldiruvchi preparat fentanil paydo bo‘ldi. YUqori samarali sintetik narkotik analgetik bo‘lib 
(morfinga nisbatan 100 marotaba yuqori), qisqa ta’sirga ega. U geroindan 10 marta faol bo‘lib, 
nafas olishga yomon ta’siri kuchliroq. 70 kg vaznga ega odam uchun samarali dozasi 0,1 mg, 
hamda qisqa vaqt oralig‘ida (30 daqiqadan oshmaydi) ta’siri davom etadi. Fentanilning 
analoglari yana ham kuchliroq og‘riq qoldiruvchi moddalardir. Xususan 3-metil-fentanil 30 
marta faolroq hisoblanadi. Uning 100 ortiq analoglari mavjud bo‘lib, 12 tasi narkotiklarning 
qora bozorida aylanadi.
•
Klinika amaliyotida qon tomiriga yuboriluvchi anestetik sifatida jarrohlikdan oldin va
jarrohlikdan keyingi davolash jarayonida (kardioxirurgiyada) ishlatiladi. Uning 100 dan ortiq 
analoglari mavjud bo‘lib, 12 tasi narkotiklarning qora bozorida aylanadi.
•
Fentanil hosilalari geroin beradigan effektlarni, jumladan analgeziya (ogrik koldiruvchi), 
eyforiya, ko‘z qorachig‘ining torayishi va nafas olishning qiyinlashuvi kabi ta’sirlarni namoyon 
qiladi.
•
YOg‘da yaxshi eruvchanligi tufayli qabul qilinishi zahoti miyaga etib borib farmakologik 
ta’siri yuzaga chikadi. 
•
Fentanillarning ta’sir vaqti uzoq emas. 

---

100 
•
Opiatlar kabi effekti alfentanil uchun 5 daqiqa bo‘lsa, fentanil uchun yarim soatdan 
oshadi. 
•
Nazorat ostiga olingan fentanil analoglarining ta’siri opiatlarga o‘xshash bo‘lib, faqat 
yuzaga chiqishi va davomiyligi bo‘yicha farq qiladi.
•
Alfentanil - ultra-qisqa ta’sirga ega analgetik (5-10 min) 
•
Sufentanil - yuqori faol ta’sirga ega analgetik. Fentanildan 5-10 marta faol. YUrak-
etishmovchiligi kasalliklarida yaxshi yordam beradi. 
•
Remifentanil – xozirgi vaqtda eng qisqa ta’sirga ega dori vositasi bo‘lib, ayrim hollarda 
qo‘llaniladi.
•
Karfentanil – fentanilning analgetik analogi bo‘lib (morfinga nisbatan 10000 marotaba 
yuqori) ta’sirga ega.
Tahlili
•
1. Marki reaktivi bilan reaksiya. 
Buyum oynasida 1-2 tomchi tekshiriluvchi xloroformli 
eritma uchirilgach qoldiqqa, so‘ng 1-2 tomchi Marki reaktivi qo‘shilsa, zarg‘aldoq rangli 
mahsulot hosil bo‘ladi.
•
2.YUKX usuli. 
•
Kislotali yodplatinat reaktivi - dog‘ hosil bo‘ladi. Tahlilni amalga oshirishda silikagel-G 
(Germaniya, “Merk”) plsatinkalaridan foydalaniladi.
•
Umumiy erituvchi sistemalari:
•
TA: metanol – 25% ammiak eritmasi (100:1,5). 
•
TV: siklogeksan – toluol – dietilamin (75:15:10). 
•
TS: xloroform – metanol (90:10). 
•
TE: etilatsetat – metanol – 25% ammiak eritmasi (85:10:5). 
•
TL: atseton. 
•
TAE: metanol. 
•
TAF: metanol – 
n
-butanol (60:40). 
•
TAJ: xloroform – etanol (90:10). 
•
TAK: xloroform – siklogeksan – kons.sirka kislitasi (40:40:20). 
•
TAL: xloroform – metanol – propion kislotasi (72:18:10). 
Modda 
nomi
Erituvchilar sistemasi, Rf
TA
TB
TC
TE
TL
TAE
TA
F
TAJ
TA
K
TA
L
Fentanil
0,70
0,43
0,74
0,78
0,5
8
0,70 0,7
7
0,59 0,0
8
0,8
4
 
3. YUqori samarali suyuqlik xromatografiyasi: 
kolonka – silikagel sferosorb S5W (125 x 4,9 
mm, 5 mkm), tempratura 40
0
S; mobil faza – 1 l da 1,175 (0,01 M) ammoniy perxlorat saqlagan 
metanol; 1 ml 0,1 M natriy ishqori qo‘shilganda metanol muhiti pH=6,7 ni tashkil qiladi; 
detektor - UB – diod; Tahlil jarayonida ushlanish vaqti 0,8 daqiqaga teng bo‘ladi.
4. UB-spektrlari:
0,1 M xlorid kislotadagi eritmasi 251, 257 (ε=13), 263 nm to‘lqin uzunligida 
maksimal nur yutadi.
5. IQ- spektrlari:
1660, 701, 1493, 1263, 1273, 1236 cm
−1
ga teng spektrlar hosil qiladi. (KBr 
disk). 
6. Mass spektrlari: 
245, 146, 42, 189, 44, 105, 29, 43 m/z cho‘qqilar hosil bo‘ladi. 

---

101 
Gaz xromatografik tahlili:
kolonka - uzunligi 2 m, ichki diametri 2 mm bo‘lgan shisha kolonka 
ichi 3% SE-30 xromosorb G-HP bilan to‘ldirilgan; qo‘zg‘aluvchi faza - azot, tezligi 45 ml/daq; 
kolonka harorati - 100
0
C dan sekin asta 300
0
C gacha ko‘tariladi. Tahlil vaqtida uning ushlanish 
indeksi RI 2720 ga teng bo‘ladi. 
Ketamin
Ketamin (kalipsol) – sintetik psixotrop modda, uxlatuvchi ta’sirga ega bo‘lib, 2 soat 
davomida ta’sir ko‘rsatadi. Farmatsevtika sanoatida kukun va eritma xolida, ampula, flakonlarda 
ishlab chiqariladi. Ketaminni yuqori dozalarda qabul qilish gallyusionatsiyalarni keltirib 
chiqaradi. Opiy guruxi preparatlarni qo‘llanilishi davomida kishida aqliy va jismoniy 
moyillikning tezkor oshishi kuzatiladi. Bunday narkotiklar yuqori tolerantlikni berib, narkotik 
effektni olish uchun giyohvand moddaning dozasini oshirilishi talab etiladi.