O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi

 
 
KODEIN 
Kodein morfinni monometilli efiri hisoblanadi. Kodeinni 1832 
yilda aniqlangan, uning miqdori opiy tarkibida 0,2-2% atrofida. SHu 
tufayli tibbiyotda ishlatiladigan kodein morfindan sintezlab olinadi. 
Kodein kuchli asos xossasiga ega, rangsiz, ta’mi achchiq kristall 
kukun modda bo‘lib, sovuq suvda (1 : 120), qaynoq suvda (1:20), dietil 
efirida (1:50), spirtda va xloroformda (1:2) yaxshi eriydi. Suvli 
eritmalari ishqoriy xossaga ega. U suyultirilgan kislotalar bilan suvda 
eruvchan tuzlarni hosil qiladi. Kodein ishqor eritmalarida erimaydi, by 
xususiyati bilan u morfindan farq qiladi. Kodeinning suyuqlanish harorati 153-155°C. 
Kodein gidroxloridi xloroformda (1:800) kam, etil spirtida (1:100) va suvda (1:30) yaxshi 
eriydi. Kodein fosfati etil spirtida (1:450) yomon, dietil efiri, xloroform va suvda (1:4) yaxshi 
eriydi. Kodein sulfati etil spirtida (1:1300), dietil efiri va xloroformda yomon, suvda (1:30) 
yaxshi eriydi. Organik erituvchilar bilan ishqoriy (pH=8-9,5) muhitda morfinga nisbatan yaxshi 
ekstraksiyalanadi.
Toksikologik ahamiyati. 
Kodein tibbiyotda keng miqyosda qo‘llaniladi, narkotik ta’siri 
tufayli organizm bu moddaga o‘rganib qolishi mumkin. 
Kodein o‘zining kimyoviy tuzilishi jihatidan morfinga juda o‘xshash, ammo organizmga 
fiziologik ta’siri bo‘yicha morfindan farq qiladi. Kodein nervlarning sezuvchi uchlarini butunlay 
falajlamaydi, ko‘z qorachig‘ini toraytirmaydi, yo‘tal markazlariga ta’sir etib, yo‘talni to‘xtatadi. 
Tibbiyotda kodein asos va fosfatli tuzi holida qo‘llaniladi. Kodein - analgin, amidopirin, kofein, 
fenobarbital va shu kabi moddalar bilan birgalikda bosh og‘riganda va nevralgiyani davolashda 
qo‘llaniladi. 
Kodeinni ko‘p miqdorda qabul qilish organizmni zaharlaydi va bunda xuddi morfindan 
zaharlangandagi kabi alomatlar paydo bo‘ladi. Kodeinning bir martali eng yuqori dozasi 0,05 g.
Metabolizmi.
Ko‘p miqdor kodein istemol qilinsa morfin bilan zaharlangandagi kabi 
alomatlarni paydo qilishi uning organizmda parchalanib morfin hosil qilishidan darak beradi: 
H
3
CO
O
N
HO
CH
3
HO
O
N
HO
CH
3
+ H
2
O
CH
3
OH
Kodein organizmda uch xil metabolitlanadi. Bir qismi glyukron kislotasi bilan birikib, 
glyukronid holida peshob bilan ajralib chiqadi. Qisman O-demetillanib - morfin, N - 
demetillanib - norkodein hosil qiladi, ular ham glyukronid kislotasi bilan komplekslanib peshob 
bilan chiqariladi. Juda oz qismi o‘zgarmagan holda peshob bilan ajraladi. Organizmga tushgan 
kodein 24 soat davomida organizmdan to‘liq yo‘qotiladi.
H
3
CO
O
N
HO
CH
3

---

18 
Kimyo toksikologik tahlillarda kodeinga tekshirish olib borish shart. Uni biologik 
ob’ektdan ajratib olish uchun nordonlashtirilgan suv yoki spirt usullaridan foydalaniladi. 
Ishqoriy muhitda to‘liq ekstraksiyalanadi.