O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

Multmetr paneli yuzasidagi shartli belgilar 
Keling, o‘lchash jarayonidan bir oz chetlashib, multmetrni yuza peneliga diqqat bilan e’tibor 
beramizva uni yodda olib qolishga harakat qilamiz. Bu erda raqamlardan tashqari, ko‘pgina turlicha 
simvollarni ko‘rish mumkin. Ular ko‘rinishidan har xil shakldagi qing‘ir –qiyshiq rasmlardan, 
ifodalardan iborat (ularga tushuntirishlar, yozuvlar, ifodalar o‘ylab topiladigan drudlarni 
eslatuvchi). 6.1-rasmda barcha ifodalar ko‘rsatilgan bo‘lib, ularni multmetrlarda ko‘rish mumkin, 
ularni echimi esa – bu tushuntirishdir.
 
 
Multmetr panel yuzasidagi ifodalar
- hayot uchun xavli kuchlanish
- doimiy tok (voltlar) kuchlanishining ifodasi 
- o‘zgaruvchan tok (voltlar) kuchlanishini ifodalanishi 
- amperlar (tok kuchini aniqlash) 

- mikroamper (amperni milliondan bir ulushi) 
-millivolt (voltning mingdagi bir ulushi) 
- tok bo‘yicha tranzistorni kuchaytirish koeffitsienti 
-qisqa tutashuvga “jiringlash” 
- diodlar va tranzistorlarga qavsharlanishsiz “jiringlash” 
- kiloom (ming om) 
- elektr qarshilikning ifodalanishi (omlarda) 
- 
megaom (bir million om) 
Ushbu ifodalarni karra jadvali kabi yoddan bilish kerak va xech qachon esdan chiqarmaslik 
zarur, chunki ular nafaqat multmetrdan to‘g‘ri foydalanish, o‘lchashlarni to‘g‘ri bo‘lgan natijalarini 


---

117 
olshishga yordam beradi, balki noto‘g‘ri ishlatilishlarda asbobni ishdan chiqmasligi uchun 
saqlashga ko‘mak beradi.
Multimetrni o‘lchanadigan zanjirga ulash haqida bir necha so‘z. Barcha multimetrlar o‘lchash 
shchuplari bilan butlanadi, bunda, barcha modeldagi asboblarda ular bir xilda: multimetrga ulanish 
uchun bitta nixoyasida yakka qutbli vilka mavjud, ikkinchi inixoyasi o‘lchovchi shchup, to‘g‘risini 
aytganda uncha qulay bo‘lmagan konstruksiyada. SHchuplar qoidaga ko‘ra, qizil va qora ranglarda, 
bu ulashda qutblikga rioya qilishga imkon beradi. Eng yaxshisi buni 6.2-rasmda ko‘rsatilgandek 
bajarish kerak.
6.2-rasm. O‘lchash shchuplarini multimetrga ulash. 
Biroq, agar o‘ylab qaralsa, qutblilikga rioya qilish xususan kerak ham emas. O‘zgaruvchan 
tokni o‘lchashda qutbli ulanish umuman rol o‘ynamaydi, natija birdek bo‘ladi. Doimiy toklarni 
o‘lchashda, agar qutblanish chalkashtirilgan bo‘lsa, displeyda kuchlanish yoki tok qiymatidan oldin
oddiygina «-» belgisi paydo bo‘ladi, kuchlanish kattaligi esa to‘g‘ri bo‘ladi.
Nima qilganda ham, eng yaxshisi o‘lchash shchuplarini 6.2.-rasmda ko‘rsatilgandek ulash 
lozim: qora shchupni «COM» (umumiy) yozuvi bo‘lgan uyachaga, qizilni esa yuqorida joylashgan 
uyachaga ulanadi, bu esa uncha tez-tez bo‘lmagan 10A oralig‘idagi toklarni o‘lchashdan boshqa, 
barcha o‘lchashlarni amalga oshirish uchun imkon beradi.
Shchuplarni qutblilikda ulanishlariga ayniqsa yarimo‘tkazgichlarning “jiringlash” rejimida 
rioya qilinishi kerak: qizil shchupda ommetrni musbat kuchlanishlari ishtiroq etadi, bu esa tadqiq 
etiluvchi detalni to‘g‘ri ulashga imkon yaratadi. YArimo‘tkazgchilarni tekshirish haqida bir oz 
pastda so‘zlab beriladi. SHchuplarni tekshirish uchun diodga ulash 6.3-rasmda ko‘rsatilgan. 
6.3-rasm. Qizil shchupda ommetrni “musbat”i

---

118 
O‘lchash shchuplarni simlari faqat payvandlash bilan mahkamlanadi, plastmassli uchliklardagi 
chiqishlarda esa muallaq osilib va chayqalib turadi, vaqti kelib butunlay o‘ralib qoladi va chiqib 
ketadi. Buni bo‘lmasligi uchun simlarni shchuplarga termoo‘tirg‘ichli trubka yoki izolenta 
yordamida mahkamlash zarur.