O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

 
Mustaqil tayyorlanish uchun savollar 
1.
Yarimo‘tkazgichlar nima? 
2.
Yarimo‘tkazgichlarturlari? 
3.
Yarimo‘tkazgichlarni qo‘lanilishi? 
4.
Yarimo‘tkazgichlarda o‘tkazuvchanlikni qanday turlarini bilasiz? 
5.
Xususiy o‘tkazuvchanlik nima? 
6.
Aralashmali o‘tkazuvchanlikni tushuntirib bering? 

---

115 
5-LABORATORIYA ISHI 
 
MULTIMETR (AVOMETR) YORDAMIDA TOK KUCHINI,
KUCHLANISHNI VA QARSHILIKNI O‘LCHASH 
 
Ishdan maqsad:
multimetrlarni ishlash prinsiplari va uni qo‘llanilishi bilan tanishish. 
Vazifa:
mehnat muxofazasiga rioya qilgan holda tok kuchini, kuchlanishni va 
qarshilikni o‘lchash.
Asbob va uskunalar: 
doimiy va o‘zgaruvchan qarshilik rezistorlari, yarimo‘tkazgichlar 
va turli xildagi tranzistorlar, rezistorlarning tok kuchi, kuchlanishi va qarshilikni o‘lchash 
uchun AVOmetr va multimetrlar. 
Nazariy qism 
AVOmetr (ampervoltommetr) yoki multimetr turli diapozonlardagi elektrik parametrlar
ni
(
kuchlanish, tok kuchi va qarshilik) o‘lchashlarda universal o‘lchash asbobi bo‘lib xizmat 
qiladi. 
Raqamli multimetrning analogidan (mili mavjud) asosiy farqi shundaki, o‘lchash natijalari
suyuq kristallik displeyda aks etadi, yana multimetr ancha yuqori aniqlikga ega bo‘lib, milli 
o‘lchash asboblariga 
qaraganda foydalanish juda oddiy.
Raqamli DT-830 multimetrni raqamli ko‘rinishi 6.1-rasmda keltirilgan. DT830 turidagi 
raqamli tester (6.1-rasmga qarang), analogi kabi, qora va qizil bo‘lgan ikkita shchupga hamda
o‘lchash uchun uchta uyaga ega. Qora ulanish klemmasi umumiy (massa) hisoblanadi va SOM 
yoki oddiy, ya’ni manfiy belgilangan uyachaga qo‘yiladi. 
Qizilni saloxiyatli "+" chiquvchi deb atashadi va o‘lchash uchun qo‘llaniladi, "VΩmA"simvoli 
bilan belgilangan uyachaga qo‘yiladi.
DT-830 multimetrni o‘lchash chegaralari: 
Doimiy kuchlanish - 200mV - 2000mV - 20V - 200V - 1000V 
O‘zgaruvchan kuchlanish - 200V - 750V 
Qarshilik – 200 om – 2000om - 20K - 200K – 2000K 
Doimiy tok - 200mkA - 2000mkA - 20mA - 200mA 
6.1-rasm. Multimetrni umumiy ko‘rinishi. 

---

116 
Multimetr DT830 o‘zgaruvchan kuchlanishni atiga ikkita: 750 va 200 o‘lchash oraliqlari 
ega, tabiiyki, garchi asboblarla faqat raqamlar yozilsada, bu voltlarda. SHunday qilib agar 
rozetkada kuchlanishni o‘lchash talab qilinsa 750 oraliq, boshqa holatlarda esa 200 tanlanadi. 
Bunda shunday nozik vaziyatga e’tibor qaratish lozim: o‘zgaruvchan kuchlanish 50...60 Gs 
chastotadagi sinusoidal shaklda bo‘lishi kerak, faqat shu holatda o‘lchash aniqligi qabul qilinuvchan 
bo‘ladi. 
Agar o‘lchanadigan kuchlanish to‘g‘ri burchakli yoki uch burchakli shaklga ega bo‘lsa,
hamda chastotasi 50 Gs dan hech bo‘lmaganda 1000…10000 Gs bir qancha yuqori bo‘lsa, unda 
displeyda ko‘rsatkich, albatta, namoyon bo‘ladi, biroq ular nimani bildirishi noma’lum bo‘lib 
qoladi. Bu erda ishonch bilan aytish mumkinki, o‘zgaruvchan tok mavjud, sxema ishlab turgandek.