O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti

Nazorat savollari:
1.Yumshoq dori turlari va ularni tayyor dori vositalari orasida tutgan o’rni.
2.Surtmalar, linimentlar, kremlar, pastalar va gellarni ta‘rifi, tavsifi va tasnifi.
3.Yumshoq dori shakllarini tayyorlashda ishlatiladigan yordamchi moddalar va ularga
qo’yilgan talablar.
 
8-Mavzu: Suyuq dori shakllarini standartlash
 
Reja 
 
1.Suyuq dori shakllarini tayyorlashda ishlatiladigan erituvchilar va ularga qo’yilgan talablar.
2.Konsentrlangan eritmalarni tayyorlash 
3.Suspenzsiyalarni tayyorlash 
4.Suyuq dori vositalarini suvsiz eritmalarda tayyorlash
 
Aseptik (steril) sharoitlarda dori vositalarini tayyorlashga nisbatan ularning 
mikroorganizmlar va mexanik zarrachalar bilan ifloslanishi xavfini minimumga keltirishga 
qaratilgan talablar qo‘yiladi. 
Inyeksiyalar va infuziyalar uchun eritmalar, oftalmologik dori shakllari hamda yangi 
tug‘ilgan chaqaloqlar va 1 yoshga to‘lmagan bolalarni davolash uchun mo‘ljallangan dori 

---

41 
shakllari, antibiotikli dori shakllari, dorixona ichida tayyorlangan holdagi dori vositalarining 
sifati farmakopeya maqolasida, umumiy farmakopeya maqolasida belgilangan sifatni nazorat 
qilish usullariga muvofiq yoxud, bunday maqola bo‘lmagan taqdirda, sifatni nazorat qilish 
sohasidagi hujjatga muvofiq aniqlanadi. 
Suyuq dori vositalarini og‘irlik-hajm usulida tayyorlashning o‘ziga xos xususiyatlari 
3Suyuq dori shakli og‘irlik-hajm usulida tayyorlanganda umumiy hajm dori 
shaklining tarkibiga kiruvchi suyuq dori vositalari va yordamchi moddalarning, zarur bo‘lgan 
taqdirda, ushbu Nizomning 3-ilovasida ko‘rsatilgan suyuq dori vositalari hamda yordamchi 
moddalarning zichligi ko‘rsatkichlarini hisobga olgan holda hisoblab chiqarilgan hajmlari 
yig‘indisiga ko‘ra aniqlanadi. 
Og‘irlik-hajm usulida tayyorlanganda suyuq dori shakllarining umumiy hajmidagi 
yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan og‘ish me’yorlari ushbu Nizomning 2-ilovasidagi 5-
jadvalida belgilangan. 
Kukunsimon dori vositalari eritilganda suyuq dori shakli umumiy hajmining 
o‘zgarishi, agar u ushbu Nizomning 2-ilovasidagi 5-jadvalga muvofiq og‘irlik-hajm usulida 
tayyorlash chog‘ida suyuq dori shakllarining umumiy hajmida yo‘l qo‘yiladigan og‘ishlar 
chegarasida bo‘lsa, inobatga olinmaydi. 
Agar kukunsimon dori vositalarini eritishda suyuq dori shakli hajmining o‘zgarishi 
yo‘l qo‘yiladigan normalardan ko‘p bo‘lsa, kukunlarni eritish chog‘ida suyuq dori shakli 
hajmining o‘zgarishi ushbu Nizomning 4-ilovasiga muvofiq dori vositalarini hajm oshish 
koeffitsiyentlarini hisobga olgan holda hisoblab chiqariladi yoki dori shaklini o‘lchovli 
idishda tayyorlash kerak bo‘ladi. 
Suyuq dori shakllari suvli dispersion muhit bilan tayyorlangan taqdirda birinchi 
navbatda kukunsimon dori vositalari va yordamchi moddalar eruvchanligi hamda ularning 
o‘zaro ta’siri ehtimolini hisobga olgan holda birin-ketin eritiladigan suvning (tozalangan yoki 
xushbo‘y suvning) mo‘ljallangan hajmi o‘lchanadi. 
Dori vositalarining erishini tezlashtirish uchun dori vositalarini oldindan maydalash, 
eritmani qizdirish, aralashtirish, uyg‘unlashtirish va solyubilizatsiya qo‘llaniladi. 
Kukunsimon dori vositalari eritilganidan keyin eritmalar erituvchining va dori 
vositasining xossalarini inobatga olgan holda tanlangan filtrlovchi materialdan o‘tkazib 
filtrlanadi. 
Kukunsimon dori vositalari o‘rniga suyuq dori shaklining tarkibida ushbu 
Nizomning 5-ilovasida ko‘rsatilgan, oldindan tayyorlab qo‘yilgan konsentrlangan (byuretka 
uskunasida) eritmalardan foydalanish mumkin bo‘lib, ular kukunsimon dori vositalari 
eritilganidan va eritma filtrlanganidan keyin qo‘shiladi. 
Molekulasi tarkibida havoga uchib ketishi mumkin bo‘lgan talay miqdordagi 
kristallangan suv mavjud bo‘lgan dori vositalarining suvli eritmalarini, shuningdek 
gigroskopik dori vositalarini tayyorlashda ularning konsentrlangan eritmalaridan foydalanish 
kerak bo‘ladi. 
Dori shaklining tarkibiga kiruvchi suyuq ingrediyentlar suvli eritmaga quyidagi 
ketma-ketlikda qo‘shiladi: suvli havoga uchib ketmaydigan va hid chiqarmaydigan 
suyuqliklar; suvga aralashib ketuvchi boshqa havoga uchib ketmaydigan suyuqliklar; suvli 
havoga uchib ketuvchi suyuqliklar; tarkibida etil spirti bo‘lgan suyuqliklar uning quyuqligi 
oshib borishi tartibida; boshqa suvsiz havoga uchib ketadigan va o‘tkir hidli suyuqliklar.