O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar inistituti

Meva va sabzavotlarning turli xil haroratda o’rtacha issiqlik ajratib  
chiqarish tezligi, sutgada kkal/t 
Meva va 
sabzavotlar 
Harorat 

S 
0 
2 
5 
10 
15 
20 
Olma (kechki) 
Olma (ertaki) 
Nok (kechki) 
Nok (ertaki) 
Uzum  
SHaftoli 
Olxo’ri 
Sabzi 
Lavlagi 
Piyoz (boshi) 
Karam  
Sarmsoq  
kartoshka 
220 
380 
220 
400 
200 
380 
420 
390 
320 
1580 
400 
450 
380 
290 
430 
450 
550 
360 
460 
700 
5700 
440 
2060 
480 
650 
360 
430 
650 
840 
950 
500 
850 
1300 
690 
670 
3100 
650 
950 
320 
650 
1200 
1150 
1300 
750 
1900 
2200 
730 
1150 
4400 
920 
1400 
500 
1200 
1900 
2600 
3300 
1000 
2700 
3800 
1750 
1900 
5080 
1420 
2600 
570 
150 
2500 
4500 
5700 
1600 
3800 
4500 
2300 
3520 
6300 
2400 
3200 
700 
 
To’kiluvchanlik  xususiyati  ham  meva  va  sabzavotlarni  saqlashda  ma’lum  ahamiyat  kasb  etadi. 
Ular turli xil shaklda va o’lchamda bo’lganligi uchun ularning to’kiluvchanligi past bo’ladi. Kartoshka 
va  boshqa  sabzavotlarni  uyum  qilib  saqlashda  ularning  tabiiy  qiyaligi  40–45
0
  oralig’ida  bo’ladi. 
Omborlarga  joylashda  burchagining  qiyaligi  40–50
0
  dan  ortiq  bo’lgandagina  ular  sirpanib  tushadi. 
Odatda meva va sabzavotlarni bir joydan ikkinchi joyga ko’chirishda transport lentalarining nishablik 
burchagini sirpanish burchagidan kichik qilib joylashtirilishi lozim. 
Meva va sabzavot omborlarini mexanizm yordamida to’ldirishda o’z-o’zidan saralanish kuzatiladi. 
Bunda  mahsulotning  kattalari  uyumning  o’rtasiga,  kichik  o’lchamdagilari  esa  uyum  atrofiga 
to’dalanadi. Bunday to’dalanish ular orasidan havo o’tishi va uyum orasida havo almashinuviga salbiy 
ta’sir ko’rsatadi. 
Mahsulotlarni o’z-o’zidan saralanishining oldini  olish uchun ularni  o’lchamlariga qarab sortlarga 
ajratish  va  kalibrovka  o’tkazish  muhim  hisoblanadi.  Bunda  mahsulotlarni  tuproq,  qum  va  boshqa 
iflosliklardan ham tozalash lozim. 
Saqlash davomida mahsulotlar orasida havoning almashinuvi ularning g’ovakligiga bog’liq. Meva 
va  sabzavotlarning  1  m
3 
uyumidagi  teshiklarning  miqdori  ularning  g’ovakligi  deb  yuritiladi,  Odatda 
g’ovaklik 30 dan 50 foizgacha bo’ladi. 
Uyum  orasida  havo  almashinishida  mahsulotlar  orasidagi  teshiklarning  o’lchami  ham  katta 
ahamiyat  kasb  etadi.  Masalan,  kartoshka  bilan  bug’doyning  g’ovakligi  bir  xil,  ya’ni  40%  ga  yaqin. 
Lekin kartoshka uyumi orasida havoning almashinuvi bug’doynikiga qaraganda ancha yengil. 
O’z-o’zidan saralanish hodisasi tufayli meva va sabzavotlar uyumining turli qismlarida g’ovaklik 
turlicha bo’ladi. 
Meva  va  sabzavotlarning  g’ovakligi  ularning  o’lchamlariga  bog’liq.  Masalan,  lavlagining 
g’ovakligi 50–55, sabziniki 51– 53, kartoshkaniki esa 37–55% bo’ladi. 
SHunday  qilib,  meva  va  sabzavotlarning  bir  qator  fizik  xossalarini  ko’rib  chiqdik.  Ularning 
yig’indisi mahsulotning issiqlik va fizik sistemasini tashkil qiladi. Bunda havo haroratining oshishi va 
mahsulotning  namlanishi  kuzatiladi.  SHu  sababli  mahsulotni  saqlashdagi  asosiy  vazifa  uning  o’z-
o’zidan  qizib  ketishi  va  terlashining  oldini  oladigan  hamma  chora-tadbirlarni  ko’rish  hisoblanadi. 
Bunda omborlarni sun’iy sovitish, aktiv shamollatish va mahsulotni idishlarga solib saqlash tadbirlari 
muhim ahamiyatga ega.