O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi

 
Darsda kerakli o`quv qurollar va jixozlar: 
Kungaboqarning poyasi, gulto`plami, (savatchasi) urug`laridan namunalar, 
suratlar, rangli plakatlar, texnik tarozi, chizgich, (lineyka), olmos yoki o`tkir 
pichoqcha, slaydlar, kadoskop.
Adabiyotlar: 
1. Abdukarimov D.T. Ostonaqulov T.E. Safarov T.S Dala ekinlari 
seleksiyasi urug`chiligi va genetikasi. T. Mexnat 1989 
2. Pustovoyt V.S. Podsolnichnik Moskva 1975 
Qo`shimcha adabiyotlar: 
1. Abdukarimov D.T. Ostonaqulov T.E. Lukov M.K. Dala ekinlari seleksiya 
va urug`chilik praktikumi. Zarafshon S. 2003.
2. Yormatova D.Ye Dala ekinlari biolgiyasi va yetishtirish texnologiyasidan 
amaliy mashg`ulotlar (o`simlikshunoslik) T. 2001 
3 O`zbekiston Respublikasi xududida ekish uchun tavsiya etilgan k.x. 
ekinlari Davlat reestri. T. 2006 
Asosiy tushunchalar 
Amaliy mashgulot darsi uchun 6 soat vaqt ajratilgan. Birinchi juftlik 
mashg`ulotda birinchi, topshiriq ya’ni kungaboqarning morfologiyasi va 
morfologik belgilariga asosan madaniy kungaboqarning chaqiladigan, oraliq va 
moyli guruxlarga bo`linishi o`rganiladi. 
Ikkinchi juftlik mashg`ulotda kungaboqarning nav belgilari aniqlanib 
birinchi jadval tulg`aziladi. Ikkinchi vazifani bajarish uchun talabalarga 
Kungaboqarning poyasi, gulto`plami, urug`laridan namunalar tarqatiladi.
Uchinchi juftlik darsda kungaboqar xar xil navlari pistasining qalqonliligi 
o`rganiladi xamda kungaboqarda duragaylash tartibi tushuntiriladi.
O`rganilgan ma’lumotlar asosida jadval tulg`aziladi.

---

- 5 - 
1.Savol.
Kungaboqar-Helianthus annuus L. astradoshlar (Asteraceae) 
oilasiga kiradi. Linney tomonidan belgilangan bu tur xozirgi klassifikatsiyada 
kungaboqar H. Cultus. Wenzl H. va yovvoyi xolda o`sadigan kungaboqar 
Ruderialis- Wenzli ga bo`linadi.
Madaniy kungaboqar morfologik va biologik belgilari yig`indisiga ko`ra 
ikkita kenja turga: subsp.sativus dala kungaboqari yoki xaqiqiy madaniy 
kungaboqar va subsp. ornamentalis-xushmanzara kungaboqarga bulinadi.
A.V.Anishenko (VIR) 1980 y kungaboqarni genetik evolyutsion asosida 
o`rganib, ishlab chikkan klassifakatsiyasi bo`yicha Helianthus turkumi 10 turdan 
iborat: biri-bir yillik diploid turi N. annuus L. kolgan 9 tasi esa kup yillik – 
diploid, tetraploid va geksaploil turlaridir. 
Dala dexqonchiligida 2 turdan foydalaniladi, bir yillik diploid turi – N. 
annuus (2n = 34) va kup yillik geksaploid tur – N. tuberosus (2n=102) 
(topinambur, yer noki). 
N. annuus - polimorf shakldagi tur. Uning tur ichidagi klassifikatsiyasi 
bo`yicha F.S.Vensalavovich ikki turga ajratgan.
H. Cultus Wenzl – madaniy kungaboqar va H.ruderalis Wenzl – yovvoyi 
kungaboqar. 
H. Cultus – ikki kenja turga bulinadi: H. c. Ornamentalis Wyenzl. – madaniy 
manzarali va H.c. sativus Wyenzl – madaniy ekma kungaboqar. Bu uz navbatida 
turt guruxga tur xillariga bulinadi: 
Shimoliy Rus, O`rta Rus, Armyan va Janubiy Rus xillari. 
Yangi qabul qilingan klassifikatsiya asosida kungaboqarning bir yillik 
diploid turining (H. annuus 2n = 34) tarkibida uchta kenja turi mavjud: H. 
annuus,
H lenticuralis va H. petiolaris. H. annuus kenja turi 4 guruxga bo`linadi: 
H. a. v. annuus, H.a.v.australus, H.a.armeniacus, H.a.v.pustovojtii. bular o`z 
navbatida bir necha shakllardan iborat.
Xushmanzara kungaboqar kenja turi savatcha shaklida bir talay tilchali gul 
chiqaradigan juda sershox formalarni borligi bilan ta’riflanadi