O‘zbekiston respublikasi qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

9.3. Lizingning iqtisodiy samaradorligini baholashni asosiy usullari 
Muayyan lizing operatsiyasining iqtisodiy samaradorligini baholash 
uchun iqtisodiy adabiyotda hisob-kitoblarning bir necha xil variantlari tavsiya 
qilinadi. 
V.Maslennikovning 
fikricha, 
zarur 
hisob-kitoblarni 
quyidagi 
ko‘rsatkichlar bo‘yicha amalga oshirish zarur: 

---

110 
1. Kredit shartlarida lizing xaridining moliyaviy samaradorligini 
taqqoslash uchun 
lizingni moliyalashtirish stavkalari hisob-kitobi
, quyidagi 
formula asosida aniqlanadi. 
(
)
(
)


100
Со
-
CП
0,5
А
-
ЛП
С


=
, (20)
bu yerda: S – 
lizingni moliyalashtirish stavkalari (soliq to‘lanmasdan 
avval %larda); A – lizing obyektining yillik amortizatsiyasi; LP–lizing to‘lovi;
Sp–lizing obyektining boshlang‘ich qiymati; So – lizing muddati 
tugaganda lizing oluvchining lizing obyekti sotib olinuvchi qoldiq qiymati. 
2. 
Lizingdan olinuvchi o‘rtacha foyda normasi hisob-kitoblari
quyidagi formula asosida aniqlanadi. 
(
)


(
)


Со
Сп
0,5
П
-
ЛП
-
Д
Нпл
+

=
, (21) 
bu yerda: Npl – lizingda foyda normasi; D – yillik yalpi daromad; 
P – lizing beruvchiga to‘lanuvchi %lar miqdori. 
A. Smirnov lizing samaradorligini baholashning amerikacha uslubiyatidan 
foydalanishni taklif qiladi. Hisob-kitoblar quyidagi ko‘rsatkichlar bo‘yicha 
amalga oshiriladi: 
•
bitimni moliyalashtirish stavkalari variantlarini hisoblash; 
•
mulkni kredit shartlarida va lizingga sotishda mulk qiymatini 
solishtirish; 
•
ushbu mulk egasining uni ekspluatatsiya qilishdan kelib tushuvchi 
tushumni bu mulkdan lizing shartlarida foydalanishdan olinuvchi foyda miqdori 
bilan solishtirish. 
Masalan, moliyaviy lizing stavkalarini hisoblash eng qulay variantni 
aniqlash maqsadida kreditorlar taklif qilayotgan sharoitlarni lizing taklifi 
sharoitlari bilan solishtirish uchun amalga oshiriladi. Hisob-kitoblar quyidagi 
formula asosida hisoblanadi: 
(
)
Cоос
C
P
A
i
+
+
=
2
/
1
I
1
r
, (22)bu yerda:
P
1
–
har yillik 
lizing to’lovlari
А 
–
lizing 
beruvchining 
moliyaviy 
xarakterga ega bo
’
lmagan xizmatlar uchun 
to
’
lovlarni chiqarib tashlagan holda har 
yillik mulk amortizatsiyasi
С
i 
–
mulkning boshlang
’
ich qiymati 
Сост –
qoldiq qiymati

---

111 
Ba’zi hollarda jahon amaliyotida diskontlashning korrektirovkalangan 
stavka usulidan foydalaniladi. U lizingda naqd pul oqimini diskontlashning 
korrektirovkalangan stavkasiga diskontlashga asoslanadi. Olingan summa sof 
joriy qiymat deb ataladi. Sof joriy qiymatni aniqlashda diskontlashning quyidagi 
formulasi qo‘llanadi: 
Kt 
БС
ТС

=
, (23) bu yerda 
TS – joriy qiymat 
BS – kelajakdagi qiymat 
Kt – diskontlash koeffitsiyenti 
O‘z navbatida 
(
)
1
1
Kt
1
−
+
=
t
E
, bu yerda: E – vaqt bo‘yicha keltirish 
normativi (diskontlash %i); t – hisob-kitob yili raqami.
Inflyatsiya darajasini hisobga olgan holda formula quyidagi ko‘rinishga 
ega bo‘ladi: 
Kt = 1 / (1+ E + f)
t-1
bu yerda: f –inflyatsiya darajasi. 
Sof joriy qiymatni aniqlashda har bir holat uchun quyidagilarni hisobga 
olish zarur: 
-soliq imtiyozlari; 
-egalik huquqi, obyekt xususiy mulk bo‘lmasa, u holda amortizatsiya 
imtiyozlaridan foydalanish mumkin emas; 
- 
obyekt sotib olinadigan bo‘lsa, firma texnik xizmat ko‘rsatish 
xarajatlarini to‘laydi, lizingda esa bu har bir kelishuv uchun alohida hal qilinadi; 
-
qonunda boshqa holat ko‘zda tutilmagan bo‘lsa, lizing oluvchi qoldiq 
qiymatiga egalik huquqini yo‘qotadi.