O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

Дч
н
Ат
Цб
Цн
Вб
Знб
Вн
Э
.
)
(
Bunda: Vn G’ Vb – yangi texnikaning bazaviy texnikaga nisbatan unumdorligi 
o’sishi uchyotining koeffitsiyenti; 
Vn va Vb–sug’orish yangi va bazaviy texnikasining yillik ishlab chiqarishi s ga – 
pol; 
SnG’TSb–qishloq xo’jalik ekinlari xosidorligi oshishi hisobiga mahsulot ishlab 
chiqishi o’sishi uchyotining koeffitsiyenti; 
Sn va Sb–sug’orish yangi va bazaviy texnikasini qo’llanib ishlab chiqilgan mahsulot 
qiymati, so’mG’ ga; 
ΔDch–sug’orish yangi texnikasini bazaviy texnikaga nisbatan qo’llanish natijasida 
shaxobcha KZIsi va KPDsi oshishi hisobiga olingan qo’shimcha sof daromad, sum. 
Sug’orish texnikasining nisbiy iqtisodiy samaradorligi umumiy (mutlok) 
samaradorlik ko’rsatkichi bilan to’ldiriladi. Sug’orish yangi texnikasiga qo’shimcha kapital 
kuyilmalarning iqtisodiy samaradorligi quyidagi yillik iqtisodiy samara bo’yicha 
aniqlanadi: 
К
Эпз
Е
Yangi sug’orish mashinasini baholashda metall sig’imi, energiya sig’imi, quvvat 
birligining ulushli qiymati va boshqa ko’rsatkichlar singari texnika–iqtisodiy ko’rsatkichlar 

---

ham aniqlanadi. 
 
8.7. Qishloq xo’jalik suv ta’minoti iqtisodiy 
samaradorligini aniqlash 
 
Qishloq xo’jalik suv ta’minoti tizimining tejamliligi ko’p omillarga bog’liq bo’lib, 
bir qancha vazifalarning kompleks ravishda hal etilishi bilan aniqlanadi. Jamlama samara 
suv ta’minoti manbaini optimal tanlashga, suv olish inshootining tipiga, suv berishni 
tozalash sxemasiga bog’liq bo’ladi. 
Vodoprovodlarni loyihalashda tizim asosiy inshootlari variantlarini texnika–
iqtisodiy jihatdan asoslashga alohida e’tibor beriladi. Loyihaning optimal yechimi 
keltirilgan sarflar eng kam summasi bo’yicha qiyoslama baholash asosida belgilanadi. 
Suv ta’minoti tiziminingtanlangan varianti umumiy iqtisodiy samaradorligini 
aniqlashda bir kancha iqtisodiy ko’rsatkichlar aniqlanadi. Ularga vodoprovodlarning tabiiy 
va qiymat ko’rinishidagi yillik unumdorligi, yillik ekspluatatsion sarflar va 1 m
3 
suvning 
tannarxi, kapital qo’yilmalar foydasi va rentabelligi, o’zini–o’zi qoplashi muddati va 
hokazolar kiradi. 
Vodoprovod samaradorligining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichi istemolchilarga berilgan 
1m
3
suvini tannarxidir. 1m
3
suvning tannarxi vodoprovod (Qg) yillik chiqimlari (Ig) va 
yillik unumdorligi bo’yicha aniqlanadi: 
Qr
Иг
С
Suvning yillik berilishi qiymati belgilangan tarif (S) va vodoprovod o’rtacha yillik 
unumdorligi AvqS 
x
Qg bo’ycha aniqlanadi. Suv tarifi suv berish tannarxi va rentabellikni 
ta’minlash uchun 5% hajmidagi me’yoriy foyda asosida belgilanadi. Lekin suvning 
hisoblangan tarifi mazkur rayon uchun belgilangan xajmdan ortik bulmasligi kerak. 
Qishloq xo’jalik suv ta’minoti tizimining iqtisodiy samarasi vodoprovodni 
ishlatishdan olingan foyda miqdori hamda suv ta’minoti yaxshilanishi va suv sifati oshishi 
natijasida namoyon bo’ladigan xo’jalik hisobi samarasi bilan aniqlanadi. 
Vodoprovod foydasi (P) iste’molchilarga o’rtacha yilda suv berish qiymati (Sv) 
bilan vodoprovodni ishlatish chiqimlari yillik summasi (Ig) o’rtasidagi tafovut tarzida 

---

aniqlanadi: 
P q Sv - Ig 
Ishlab chiqarish ob’ektlari va aholining suv ta’minoti yaxshilanishi natijasida qishloq 
xo’jalik korxonasi sanitariya sog’lomlashtirish tadbirlari (Eso) yaxshilanishi, jamoat 
chorvachiligining mahsuldorligi (Ej) oshishi; suvning yaxshilanishi (yumshashi) (Ekv) 
tufayli namoyon bo’ladigan boshqa bilvosita iqtisodiy samara (Epr) oladi: 
Epr q Eso Q Ej Q Ekv 
Markazlashtirilgan suv ta’minotida sanitariya–gigiyena sharoitlarining yaxshilanishi 
aholining kasallanishi har bir xodim hisobida yiliga 2 kun kamayishiga olib keladi: 
Eso q 2 
x
Zzp 
x
Chg 
Bunda: Eso-markazlashtirilgan suv ta’minotidan keladigan samara. so’m 
Zzp–o’rtacha kunlik tarif stavkasi, sum; 
Chg–markazlashtirilgan suv ta’minotiga ega bo’lgan o’rtacha yillik xodimlar 
soni, kishi. 
Qishloq xo’jaligini elektrlashtirish ilmiy–tadqiqot institutining ma’lumotlariga ko’ra 
chorvachilik fermalarining markazlashtirilgan suv ta’minoti sigirlar mahsudorligini 15%, 
mol semirishini 20% oshiradi. Suv ta’minoti hisobiga erishiladigan samara qo’shimcha 
mahsulotining 50% mikdorida bo’ladi. 
Ej q 0,5 
x
Sj 
x
Aj 
Bunda: Ej-chorvachilik fermalarini markazlashtirishdan keladigan samara, so’m. 
Sj – 1s chorvachilik mahsulotining xarid narxi, sum; 
Aj–suv ta’minoti hisobiga qo’shimcha olingan chorvachilik mahsulotining 
mikdori, s. 
Suv sifati (yumshash) yaxshilanishining iqtisodiy samarasi, avvalo, avto-traktor 
parkini ishlatish yaxshilanganligida namoyon bo’ladiki, bu narsa uning ta’mirlash 
mablag’lari tejalishiga olib keladi. Ilmiy–tadqiqot muassasalarining ma’lumotlariga ko’ra 
suvning yumshashi texnika ta’mirlash sarflarining 15-20% kamayishiga yordam beradi. 
Ekv q 0,5 
x
Yen 
x
F 
x
Akr 
Bunda: F – mashina–traktor parkining balansli qiymati, ming sum; 
Akr – kapital ta’mirlash amortizatsiya ajratmalarining me’yori. 
Vodoprovod qurilishiga kapital qo’yilmalar o’zini-o’zi qoplash muddati foyda va 

---

bevosita samara summasi bo’yicha aniqlanadi: 
Эпр
П
К
Т