O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Kamolov S., Sariboev K.
Qoraqalpoqlar. Risola q o ‘lyozmasi. Nukus, 1999, 
36-39-betlar.
2 
Sodiqov H.
XX asr boshida Turkistonda chorizm ning mustamlakachilik 
siyosati va istiqlol uchun kurash. Т., 1994, 132-bet.
424
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3. Mustamlaka m a’muriyati o ‘lkadagi tarixiy obidalaming qa- 
rovsiz qolib vayron b o iish ig a ataylab yo‘l qo‘ydilar. Turkiston 
general-gubematori A.V.Samsonov esa Samarqandda bo‘lganida 
jahonga mashxur obidalaming vayron b o ‘layotgani sababli ularni 
tiklash zamrligi haqida gap ketganda obidalami to ‘pga tutish afzalroq 
degan. Podshoh generallari jahon afkor ommasi fikridan cho‘chibgina 
bunday rejani amalga oshirmadilar.
4. Chorizm xalq maorifi sohasidagi mslashtirish siyosatini rus- 
tuzem maktablari tarm og‘ini vujudga keltirish va ms tiliga davlat 
maqomi berish vositasida amalga oshirdilar.
Farg‘ona harbiy gubem atorigeneral-leytenantN.I. Korolkov 1898 
yilda imperatorga yo‘llagan hisobotida podshoh m a’muriyatining 
o‘lkani ruslashtirish bobidagi dasturini bayon etib, «tuzemeslaming» 
o‘z bolalarini ixtiyoriy ravishda ms-tuzem maktablariga berishiga 
erishish muhimligiga e ’tibomi qaratgan. Buning uchun u mahalliy 
m a’muriyat amaldorlariga yaqin besh yil ichida ish yuritishni ms tiliga 
ko‘chirish lozimligini uqtirdi. Korolkov bu tadbir «tuzemeslami» 
mansabga qiziqib farzandlarini ms-tuzem maktablariga berishga 
ularda qiziqish uyg‘otadi deb hisoblagan. Turkiston general-guber- 
natori baron A. B. Vrevskiy viloyat harbiy gubematorlariga y o ‘llagan 
maktubida bu masalaga oydinlik kiritdi: «Shunday vaqt keladiki, -
deb yozgan edi Vrevskiy, - endi yerlilar m s va faqat m s maktabida har 
qanday faoliyat uchun zam r bilim va malakalar o ‘chog‘ini ko‘rishsin. 
Ular madrasa va maktablardagi bilim endilikda davlat hamda ijtimoiy 
tuzumga yaroqsiz ekanligini his qilishsin. Rus tilini biluvchi mahalliy 
musulmonlardan barcha sohalarda foydalanilsin»1. Podshoh generallari 
«ms-tuzem» maktablari va shahar bilim yurtlarini muvaffaqiyatli 
tugallagan yerlilar bolalariga jiddiy imtiyozlar berilsin»2 degan fikrni 
ham ilgari surdilar va uni amalga oshirdilar.
Rossiya Turkistonda mahalliy aholidan olimlar yetishib chiqishiga 
butun choralar bilan qarshi ish yuritdi.
Chorizmning Turkiston o ‘lkasi aholisini mslashtirish siyosati- 
ning riyokorligi shunda ediki, rus amaldorlari o'zbek, qozoq, 
qirg'iz, turkman, tojik xalqlari orasidan yetishib chiqqan va ruschani 
mukammal o ‘rgangan odamlarni xushlamay, ulardan cho‘chib 
turgan va o brni kelganda ta ’qib qilgan. Abay Q o‘nanboev, C ho‘qon 
Valixonov, Sattorxon A bdug‘afforov, Furqat, To‘xtagul Sotilganov, 
Sharifxo‘ja Poshshaxo‘jaev, Jo ‘rabek Qalandarov, M uhiddinxo‘ja 
Hakimxo‘jaev va boshqalar shular jumlasidan edi.
1 
Sodiqov H.
K o'rsatilgan dissertasiya, 90-bet.
: 0 ‘sha asar, 92-bet
425
www.ziyouz.com kutubxonasi

---