O’zbekiston respublikasi oliy va va o’rta maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo'qon davlat pedagogika instituti biologiya o`qitish metodikasi kafedrasi

 

---

75 
 
 
Blits o’yin 
№ 
Savollar 
Yakka 
javob 
To’g’ri 
javob 
Sizning harakatingiz 
1. Tabiiy tanlanish shakllariga 
nima kiradi? 
Stabillashtiruvchi 
tanlanish, 
Xarakatlantiruvchi 
tanlanish, Dizrupriv 
tanlanish, Desta-
billashtiruvchi tanlanish 
2. Tabiiy abort qachon vujudga 
keladi? 
Gatteriya, 
latimeriya, 
Gingko biloba. 
3. Relekt formalarni sanang? 
Bita 
X 
xromosoma 
yetishmasa 
4. Stabillashtiruvchitanlanish deb 
nimaga aytiladi? 
O’zgargan 
muxit 
sharoitiga 
mos 
o’zgarishlarni 
vujudga 
kelishi 
5. Dizruptiv 
tanlanish 
deb 
nimaga aytiladi? 
Belgilari 
o’rtacha 
darajada 
yoki 
unga 
yaqin darajada bo’lgan 
individlarning 
saq-
lanishiga qaratilgan tanla-
nish.
6. Xarakatlantiruvchi 
tanlanish 
deb nimaga aytiladi? 
Destabillashtiruvchi 
tanlanish 
7. Tabiiy 
tanlanish 
natijasida 
nima xosil bo’ladi? 
Tur 
8. Belyaev tabiiy tanlanishning 
qaysi shakliga asos solgan? 
Tabiat 
9. Tabiiy tanlanishda saralovchi 
omil nima? 
Tur ichidagi, turlararo, 
anorganik 
tabiatning 
noqulay 
sharoitlariga 
qarshi 
10. Tabiiy tanlanish qachondan 
beri amalga oshib kelmoqda? 
Tashqi 
muxitning 
o’zgarishi natijasida bita 

---

76 
turdan bir necha yangi 
turning kelib chiqishi 
11 Yashash 
uchun 
kurash 
shakllariga nimalar kiradi? 
Erda 
hayot 
paydo 
bo’lgandan beri. 
JINS GENNETIKASI. JINSGA BIRIKKAN XOLDA IRSIYLANISH 
Reja: 
1.Jins genetikasi 
2.Jinsga birikkan xolda irsiylanishga oid masalalar 
O’quv mashg’ulotining maqsadi:
Talabalarda birikkan xolda irsiy-lanishga 
doir masalalar yechish haqida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. 
O’quv faoliyatining natijalari:
Birikkan xolda irsiylanish oid masalalar ahamiyatini 
o’rganadi. Birikkan xolda irsiylanish oid masalalar izohlaydi. 
Jinsga birikkan xolda irsiylanish 
1-masala.
Odamlarda uchraydigan dalьtonizm retsessiv d geni bilan ifodalanib u 
jinsiy X xromosomada joylashgan. Quyida berilgan ota-onalar genotipini tahlil qilib, 
qaysi oilada hamma farzandlar dalьtonizm kasaliga ega bo’lib tug’ilish ehtimolini 
aniqlang. 
Jins organizmning gametalar hosil qilish orqali nasl qoldirishi, irsiy 
axborotni kelgusi avlodga uzatishni ta’minlaydigan belgi va xossalar 
majmuasidir.
Yuksak hayvonlarda har xil jinsli organizmlarni farqlantiruvchi 
belgi-xossalar 
birlamchi
va 
ikkilamchi
jinsiy belgilarga ajratiladi. 
Birlamchi 
jinsiy belgilarga
organizmda gametalar xosil bo’lishi, urug’lanish jarayoniga 
bevosita ta’sir ko’rsatuvchi va ularning rivojlanishini ta’minlovchi morfofiziologik 
xususiyatlar, tashqi va ichki jinsiy organlar kiradi. 
Ikkilamchi jinsiy belgilar
erkak va urg’ochi organizmlar gametalarini hosil 
qilishda, ularning o’zaro qo’shilib urug’lashnishni ta’minlashda hamda jinsiy 
ko’payishda bilvosita rolь o’ynaydi. Masalan, qushlarning, sut emizuvchi 
hayvonlarning erkagi gavdasining yirik bo’lishi, chiroyli bo’lishi, odamlarning 
erkaklarida soqol, mo’ylovning bo’lishi, ovozning yo’g’on bo’lishi bunga misoldir. 
Ular birlamchi jinsiy bezlar tomonidan ajralgan gormonlar ta’sirida rivojlanadilar.
Erkak va urg’ochi organizmlar tashqi tuzilishidagi tafovut