Ozbekiston respublikasi oliy va



Download 7,4 Mb.
Pdf ko'rish
bet158/175
Sana09.07.2022
Hajmi7,4 Mb.
#760025
1   ...   154   155   156   157   158   159   160   161   ...   175
Bog'liq
MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI Алихонов

....................................................................
x

Bir u c h b u rch a kn in g ikki to m o n i ikkinchi 
u c h b u rch a kn in g ikki to m o n ig a m os
u c h b u rc h a k la r
rav ish d a te n g b o 'ls a
te n g
M aktab geometriya kursida shunday teorem alar borki, ularning 
shartidan xulosasining to ‘g‘riligi va aksincha, xulosasidan shartining 
to ‘g ‘riligi kelib chiqadi. Masalan:
1. 
Agar to ‘g‘ri chiziq burchak bissektrisasi bo'lsa, u berilgan burchakni 
teng ikkiga bo ‘ladi.
Bunga teskari bo'lgan teorem a ham o ‘rinlidir: «Agar to ‘g‘ri chiziq 
burchakni teng ikkiga bo'lsa, bu to ‘g‘ri chiziq shu burchakning bissekt- 
risasidir». Bu aytilganlarni simvolik ravishda bunday yozish mumkin:
A g a r to 'g 'ri chiziq b u rc h a k
<=
B u rc h a k te n g ikkiga
b issektrisasi b o 'ls a
=>
b o 'lin a d i
B undan k o ‘rinadiki, teorem a shartining m avjudligidan uning 
xulosasining haqiqiyligi kelib chiqsa va aksincha, uning xulosasining 
mavjudligidan haqiqatligi kelib chiqsa, teoremaning shart va xulosala- 
rida qatnashayotgan «agar» va «u holda» boglovchilarining o ‘rinlari 
o ‘zgaradi.
Agar biz shartli ravishda berilgan teoremani to ‘g‘ri teorem a desak, 
bu teoremadagi shart va xulosalarning o ‘rinlarini almashtirish natijasida 
hosil qilingan teorem ani teskari teorem a deb ataladi.
Endi to ‘g‘ri va teskari teoremalaming berilishi hamda ulami isbotlash 
uslubiyatini ko‘rib chiqaylik.
1. 
T о ‘ g ‘ r i t e o r e m a : «Agar uchburchakning biror tom oni katta 
bo'lsa, u holda ana shu katta tom on qarshisida katta burchak yotadi».
Ber i l gan: A
ABC, ВС

AB.
I s b o t q i l i s h
ker ak:
A > C.
276


I s b o t i .
ABC
uchburchakning 
BC
tomonida 
С 

В
AB
tomonga teng 
BD=AB
kesmani o‘lchab, ana 
shu 
D
nuqtani 
A
nuqta bilan birlashtiriladi (33- 
chizma), natijada 
ABD
teng yonli uchburchak hosil 
bo‘ladi. 
ABD
uchburchak teng yonli bo'lgani uchun 
ZBAD=ZBDA. BDA
burchak 
ADC
burchakning 
tashqi burchagi bo'lgani uchun 
ZBAD=ZC+ZDAC 
33-chizma.
bo'ladi, bundan 
ZBAD>ZC
ekani kelib chiqadi.
Bu yerdagi 
BAD
burchak 
A
burchakning bir qismi xolos. Shuning uchun 
ZA >ZC.
Teskari teorema: «Agar uchburchakning biror burchagi katta bo‘lsa, u 
holda ana shu katta burchak qarshisida katta tomon yotadi».
Be r i l g a n :
AABC, Z A > Z C.
I s b o t q i l i s h
ker ak:
BO AB.
I s b o t i . 1) 
ABC
uchburchakning 
AB
tomoni hech qachon 
BC
tomonidan 
katta bo‘la olmaydi, chunki to‘g‘ri teoremada biz katta tomon qarshisida 
katta burchak yotadi, deb isbot qildik, aks holda 
Z O Z A
ligi kelib chiqadi, 
bu esa teorema shartiga ziddir.
2) 
AB
tomon 
BC
tomonga teng ham bo‘la olmaydi, chunki 
ZABC
teng yonli emas, agar teng yonli bo‘lganda edi 
Z O Z A
tenglik o ‘rinli 
bo‘lib, bu ham teorema shartiga zid bo‘lar edi.
3) Agar 
AB
tomon 
BC
tomondan katta bo'lmasa yoki unga teng bo‘lmasa, 
u holda 
BC > AB
ligi kelib chiqadi.
2. 
T o ‘g ‘ri t e o r e m a :
Agar uchburchakning tomonlari teng bo'lsa, и
holda bu tomonlar qarshisida teng burchaklar yotadi.
Be r i l g a n :
AABC, AC = CB.
I s b o t q i l i s h ker ak:
ZA= ZB.
I s b o t i .
ABC
asosi AB bo' l gan teng yonli 
uchburchak bo‘lsin. 
ZA= ZB
ekanligi isbotlanadi.
Uchburchaklar tengligining birinchi alomatiga ko‘ra 
CAB
burchak 
CAB
burchakka teng bo‘ladi, chunki 
CA = CB
va 
Z C = Z C .
Bu uchbur cha kl ar ni ng 
tengligidan: 
ZA=ZB.
T e s k a r i t e o r e m a .
Agar uchburchakning 
34-chima.
b u r c h a k la r i o ‘za ro teng b o ‘Isa, и h o ld a bu
burchaklar qarshisida teng tomonlar yotadi
(35- 
chizma).
Be r i l g a n :
ZABC, ZA - ZC.
I s b o t q i l i s h
ker ak:
BC = AB.
I s b o t i . 1) 
BC
tomon 
AB
tomondan katta bo‘la 
olmaydi, aks holda awalgi isbot qilingan teoremaga 
A
ko‘ra 
ZA>Z С
bo‘lar edi, bu esa teorema shartiga ziddir.

Download 7,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   154   155   156   157   158   159   160   161   ...   175




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish