Ozbekiston respublikasi oliy va

Kuchsiz elektrolitning dissotsilanish darajasi ekvivalent elektr o’tkazuvchalikning cheksiz suyultirilgandagi elektr o’tkazuvchanligiga bo’lgan nisbatiga teng.
Kuchsiz elektrolitlar eritmalarida dissotsilanmagan molekulalar, shuningdek, qisman dissotsilanish natijasida hosil bo’lgan kationlar va anionlar mavjud. Ular orasida eritmada dinamik (harakatdagi) muvozanat vujudga keladi. Berilgan temperaturada elektrolit umumiy konsentratsiyasi doimiy kattalik – elektrolitik dissotsilanish konstantasi bilan xarakterlanadi va uni massalar ta’siri qonuni asosida hisoblab topish mumkin.
Ikkita ionga dissotsilanadigan molekulalar uchun
K = c_K c_A / c_AK
bunda K–elektrolitik dissotsilanish konstantasi; c_K – kationlar konsentratsiyasi; c_A – anionlar konsentratsiyasi; c_AK – umumiy molekulalar konsentratsiyasi.
Agar V xajm eritmadagi elektrolit konsentratsiyasini c ga teng deb olsak, unda
c_K =c_A = c =  / V
bu yerda  - elektrolitik dissotsilanish darajasi; V - hajm.
Elektrolitning konsentratsiyasi quyidagiga teng bo’ladi:
c_AK = (1-) c = (1-) / V
Bundan shunga ko’ra c=1/V bo’lsa,
(4) kelib chiqadi.
Agar (4) formuladagi  ning o’rniga (3) tenglamadagi qiymatni qo’ysak, unda quyidagi ifoda hosil bo’ladi:
(5)

8 – rasm. Uotson ko’prigi sxemasi. 1– tok manbai, 2– galvanometr, R1, R2, R3 va R4 – qarshiliklar.

9 – rasm. Elektrolit eritmasi elektr o’tkazuvchanligini o’lchash qurilmasining sxemasi. 1-elektrolitik yacheyka, 2-qarshiliklar magazini, 3-akkumulyator, 4-kalit, 5-harakatlanuvchi kontakt, 6-telefon, 7-induksion g’altak, AC-reoxord, BD-ko’prik.

Shunga ko’ra, elektrolit eritmasining dissotsilanish konstantasini umumiy konsentratsiya bilan eritma elektr o’tkazuvchanligini o’lchash natijalari asosida hisoblash mumkin.
Elektr o’tkazuvchanlik – elektr tokining qarshiligiga teskari kattalik bo’lganligi uchun uni o’lchashda qandaydir qarshilikdagi elektr toki bilan berilgan eritmaning qarshiligi taqqoslanadi. Buning uchun 8-rasmda sxemasi ko’rsatilgan Uotston ko’prigi ishlatiladi.
Manba (1) dan chiqqan elektr toki R₁, R₂, R₃, R₄ bilan belgilangan qarshiliklar tomonga tarqaladi. Zanjirning tarmoqlanishi qonuniga binoan

bo’lganda, BD ko’prikda tok bo’lmaydi va galvanometr strelkasi nolda to’xtaydi. Agar R₂ ma’lum bo’lsa, unda R₁ kattaligini topsa bo’ladi:

ya’ni R₃ va R₄ ning absolyut qiymati ma’lum bo’lmasa ham, ular orasidagi nisbatni bilish kerak.
Ishning maqsadi. 1. Elektrolit eritmasining elektr o’tkazuvchanligini va erigan moddaning elektrolitik dissotsilanish darajasini aniqlash metodi bilan amaliy jihatdan tanishish. 2. Har xil konsentratsiyadagi (1/8 N dan 1/64 N gacha) sirka kislota eritmasining solishtirma elektr o’tkazuvchanligini aniqlash. 3. Olingan tajriba natijalari asosida: a) yuqorida ko’rsatilgan eritmalarning ekvivalent elektr o’tkazuvchanligini; b) shu eritmalarda elektrolitning dissotsilanish darajasini; v) sirka kislotaning elektrolitik dissotsilanish konstantasini hisoblab topish.
Kerakli asbob va reaktivlar. Akkumulyator, kalit, induksion g’altak (reostat), reoxord; qarshiliklar magazini (1-1000 Om), elektrolitik yacheyka, telefon (lampali kuchaytirgich bilan), elektr simlar va biriktiruvchi klemmalar; 300 ml li 2 ta stakan; 0,1 ml bo’linmali 50 ml li 2 ta byuretka; 1,0 N CH₃COOH va 0,02 N KCl eritmalari.
Asbobning tuzilishi. Elektrolit eritmalarining elektr o’tkazuvchanligini aniqlash qurilmasi sxemasi 8-rasmda ko’rsatilgan Uotson ko’prigining R₃ va R₄ qarshiliklari AC reoxordga (9-rasm) to’g’ri keladi. Unda millimetr bo’linmali o’lchov lineykasi bo’ylab nikelin, konstantan yoki po’lat sim tortilgan. Sim orqali harakatlanuvchi kontakt (5) siljiydi. AB simni 1-qismi Uotson ko’prigi sxemasidagi R₄ qarshilikka, 2-qismi BC esa R₃ qarshilikka to’g’ri keladi, harakatlanuvchi kontakt (5) siljiganda, R₃/R₄ nisbat o’zgaradi. R₂ qarshilikka 1 Om dan bir necha Om gacha bo’lgan qarshilikni zanjirga kiritishga imkon beradigan qarshiliklar magazini (2) to’g’ri keladi. Tekshirilayotgan eritmali idish (1) Uotson ko’prigi sxemasidagi R₁ qarshilikka to’g’ri keladi.
Tok manbai sifatida akkumulyator (3) xizmat qiladi. Doimiy tok eritmalarning elektroliziga va elektrodlarning qutblanishiga olib kelganligi uchun, akkumulyatordagi doimiy tokni o’zgaruvchan tokka aylantirish lozim. Buning uchun zanjirga induksion g’altak (7) (reostat) qo’shiladi. Akkumulyator va reostat o’rtasiga kalit (4) qo’yiladi. Kontaktning aniq bir holatida BD ko’prikda tok bo’lmasligini telefon (6) dan minimum ovoz chiqqanidan bilib olinadi. Qurilmaga lampali kuchaytirgich (rasmda kursatilmagan) kiritish foydali hisoblanadi. Telefon ovozi yaxshi eshitilishi uchun induksion g’altak g’ilofga tiqib qo’yiladi.
10 – rasmda alohida qismlari harakatsiz mahkamlangan eritmalarning elektr o’tkazuvchanligini aniqlash qurilmasi ko’rsatilgan. Unga akkumulyator (1), tekshirilayotgan eritmali idish (6) va telefon (11) biriktirilgan.