Elektrolitik dissotsiyalanish nazariyasi. Tuzlar gidrolizi

ELEKTROLITIK DISSOTSIYALANISH NAZARIYASI.
TUZLAR GIDROLIZI.
REJA:
I.KIRISH:
II.ASOSIY QISM:
1. Elektrolitik dissotsiyalanish va tuzlar gidrolizi.
2. Maktab kimyo kursida elektrolitik dissotsiyalanish nazariyasini o‘qitish metodikasi.
3. Kimyo kursida elektrolitlar nazariyasining o‘rni va ahamiyati.
4. Turli tuzilishga ega bo‘lgan moddalarning elektrolitik dissotsiyalanish mexanizmini ochib berish.
5. Elektrolitik dissotsiyalanish nazariyasi asosida o‘quvchilarning kislota, asos, tuzlar haqida olgan bilimlarini rivojlantirib, umumlashtirish.
6. Tuzlar gidrolizini. Gidroliz mexanizmi.
III.XULOSA
IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR


KIRISH:
Kimyo kursida elektrolitik - dissotsiatsiya nazariyasini o‘rganish
O‘rta maktab kimyo kursida elektrometik dissotsiatsiya qonuni 9-sinfda o‘tiladi.
Kimyoviy bog‘lar qonuniyatlariga asoslanib, u davriylik bilimni rivojlantiradi, moddalar tuzilishi bilimlariga yangi tushunchalar kiritadi.
Elektrolitlarning xossalari tushuntirib beriladi.
Bu mavzuni o‘tishda o‘quvchilarning oldingi kimyoviy muvozanat bilimlari asos qilib olinadi. Darsning maqsadgai bu dissotsiatsiya jarayoni, sharoiti, mexanizmi, elektrolit moddalar haqida tushuncha, eritmadagi ionlar harakati va ular orasidagi reaksiyalarni o‘rganishdir. Elektrolitlarning har xil zaryadi ionlarga parchalanishi uning ichidagi ziddiyat qarama-qarshilik falsafasidir.
Bu mavzu tarkibi quyidagicha:
Elektrolitlar, eritmadagi ionlar, dissotsiatsiya mohiyati, eritmalardagi ionli reaksiyalarning borishidan boshlanadi.
Mavzu tuzilishi tarkibi eng asosiy markaziy masala bu modda haqida va elektrolit tushunchalar haqida boradi.
Avval elektrolit va elektrolitmaslar farqlanadi, keyin dissotsiatsiya hodisasi tushuntiriladi. Elektrolit dissotsiatsiya gidratlangan ionlar jarayoni kimyoviy ekanligi aytiladi eritma ichidagi ion almashinish hamda oksidlanish-qaytarilish misolida kimyoviy reaksiyalar tushuntiriladi. Bunda 3 muhim yo‘nalish:
1. Ionlar bog‘lanishi yo‘nalishidagi almashinish reaksiyasi boradi
2. Elektrolit tuzining suv bilan ta’siri (gidroliz).
3. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari eritmalarda boradi, tarkibi va ion zaryadlari o‘zgarishiga olib keladi.
Bunda oksidlanish - qaytarilish tushunchasi bilan elektrolitik dissotsiatsiya orasida bog‘lanish o‘rnatiladi.
Mavzu o‘tayotganda demonstratsiya laboratoriya eksperimentlarini ham ko‘rsatish kerak.
Elektorlitlardan elektr toki o‘tkazilganda ionlarga dissotsialanishni tushuntirish kerak.
O‘quvchilarga qaytar-kaytmas reaksiyalarni borishi va mohiyati ham tushuntirib boriladi. Umuman bu mavzu ancha dolzarb.
Bu temani o‘rganish jarayonida erish va eritmalar haqida o‘quvchilarning VII sinfda olgan bilimlari yanada rivojlantiriladi. Ishqorlar va tuzlarning ionli tuzilishga ega ekanligi, ularning zritmalari hamda kislotalarning eritmalari elektr o‘tkazuvchan ekanligi asos qilib olingan holda o‘quvchilar elektrolitik dissotsiatsiya nazariyasi bilan tanishtiriladi.
O‘quvchilar temani o‘rganish jarayonida quyidagilarni: eritmalarda ionlar hosil bo‘lish mexanizmini; dissotsilanish darajasi va unga suyultirishning ta’siri haqidagi tushunchani; kuchli va kuchsiz elektrolitlar hakidagi tushunchani; ayni bir element atomlari va ionlarining xossalaridagi farqni; elektrolitlar orasidagi almashinish reaksiyasining mexanizmi va uning oxiriga borish shart-sharoitlarini; ionitlar haqidagi tushunchani; tuzlar gidrolizi; elementlar oksidlari gidratlarining xossalari markaziy atomniig radiusi va valentligiga bog‘liqligini; eritmalar va suyuqlanmalar elektrolizi; elektron nazariya nuqtai nazaridan olganda oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari va ularning almashinish reaksiyalaridan farqini bilib olishlari lozim.
Bu temaning ayniqsa muhim ahamiyati shundaki, unda anorganik birikmalarning sinflari haqidagi ma’lumotlar elektron-ion tasavvurlar asosida yanada kengayadi va chuqurlashadi.
Elektr tokini utkazuvchi moddalar elektrolitlar deyiladi. Masalan, kislota, asos, tuzlar elektrolitlardir.
Elektr tokini utkazmaydigan moddalar elektrolitmaslar de­yiladi.
Vant-Gaff va Raul qonunlariga elektrolit bo’lmagan moddalarning - suvdagi suyuq eritmalarigina buysunadi.
1887 yilda shved olimi Svante Arrenius Eritmalarning elektr o’tkazuvchanligini o’lchash asosida elektrolitik dissotsiyalash nazariyasini taklif etdi. Bu nazariyaga asosan kislota, asos, tuzlar suvda erigan vaqtda qarama-qarshi zaryadli ionlarga ajraladi.
Elektrolit molekularining ionlarga ajralishi qaytar pro­tsess ekanligini ko’rsatdi.
NH₄OH ↔ NH⁺₄ + OH^-
CH₃COOH↔ CH₃COO^- +H⁺

1. 
   Bu nazariya quyidagilarni taklif etdi.
   
2. 
   Elektrolitlardan elektr tokini o’tishini qoniqarli holatda
   izohlab berdi. Bu nazariyaga ko’ra elektrolitmas moddalardan
   ionlar bo’lmasligini elektrolit bo’lgan moddalarga ionlar bo’lish-
   likni hamda elektroliz qilinganda musbat ionlar katodda manfiy
   ionlar anodga borishlikni izohladi.
   
3. 
   Arrenius nazariyasi elektrolitlarning eritmasi elektrolitmaslarga qaraganda pastroq t-da muzlash va yuqoriroq temperaturada qaynash sababini ham tushuntirib berdi.
   

Masalan: NaCl--> Na⁺ + S1^- ionlarga ajraladi.
3) arrenius bundan tashqari bir xilda ionlar bo’ladigan modda-
larning eritmalari reaktsiyaga bir xilda kirishishi ham izohlab
berdi. Masalan: KCl, NaCL BaCl₂ kabi eritmalariga AgN0₃ ta‘sir etti-
rilsa oq chukma AgCl hosil bo’ladi.
KCl + AgNO₃ = ↓ Ag Cl +KNO₃
NaCl + AgNO₃ = ↓ Ag Cl +NaNO₃
BaCl₂ + 2AgNO₃ = ↓ 2Ag Cl +Ba(NO₃)₂
Arrenius nazariyaisga. muvofiq ko’p negizli kislotalar eritmalarda birin-ketin dissotsiyalanadi.
H₃PO₄ ↔ H⁺ + H₂PO^2-₄
H₂PO₄ ↔ H⁺ + HPO^2-₄
HPO²₄ ↔ H⁺ + PO^3-₄
Birin-ketin bunday dissotsiyalanishda ajralish protsessi eng birinchi bosqich buyicha kuchli boradi, ikkinchi va uchinchi bosqichlarda kamroq ionlar hosil bo’ladi.
4) Bu nazariyada kislota va asoslarni ta‘rifladi. Suvda erigan vodorod ionlariga ajraladigan elektrolitlar kislota deb ataladi.
Eritmada vodorod ionlari qanchalik ko’p bo’lsa kislota shuncha kuchli bo’ladi. Suvda gidroksil ionlaridan tashqari, boshqa manfiy ionlarga ajralmaydigan elektrolitlar asoslar deb atalishini ko’rsatdi.
1891 yilda I. A, Kablukov dissotsiyalanish protsessini D. I. Mendeleevning gidratlar nazariyasi asosida qarab, erigan modda ionlari erituvchi molekulalari bilan ximiyaviy birikib ionlarning gidratlarini hosil qilishligini ko’rsatdi.
Masalan: Cr³⁺ suvdagi eritmada 6 H₂O molekulasi bilan birib
[Sr(H₂O)₆] tarkibli ion-gidrat hosil qiladi. Bundan tashqari Kablukov Arrenius nazariyasi faqat suvdagi eritmalar bilan cheklanishini ko’rsatdi.
Elektrolitlarning eritmalarida ionlarning suv molekulala­ri bilan ximiyaviy birikishi va gidratlanish ustida juda ko’p olimlar ishladi.
Gidratlanish hodisasi ajratmalarning elektr utkazuvchanligiga ham ta‘sir etadi. Masalan: LiCl bilan CsCl ko’rganda LiCl elektr o’tkazuvchanligi CsCl nikiga qaraganda kam bo’ladi.
Gidratlanish hodisasi gidratlanish energiyasi bilan xarakterlanadi.
Gaz holatidagi (g-ion xisobida) ionlarni eritmaga utkazish protsessida ajralib chiqadigan energiya miqdori usha ionning gid­ratlanish energiyasi disotsiyalanadi.
K. P. Mishenko ishlagan.