O‘zbekiston respublikasi oliy va

Ҳаражатлари ўсаѐтган тармоқ. Харажатлари ѝсувчи тармоқда, тармоқ кенгайиши 
билан бирга бир катор ѐки барча омилларга талаб ошди ва бу омилларнинг нархи хам ошади. 
Бу ерда мисол тарикасида малакали ишчи кучини келтириш мумкин. Ёки ерга 
солинадиган ѝғитлар нархи ошса, ерга ѝғитнинг солиниши бир томондан маҳсулот ишлаб 
чиқаришни оширади ва шу билан бирга ернинг қиймати хам ошади. 
P 
LMC
LAC
D
P
0
Q 

---

549 
Фараз қилайлик, тармоқ узоқ муддатли мувозанат холатда бѝлсин (Е нукта) (19-расм, 
б). Таклиф чизиғи 
1
D  дан 
2
D  холатга силжиганда (қисқа муддатли оралиқда) маҳсулот нархи 
1
P  дан 
2
P  га усади, ишлаб чиқариш хажми эса 
1
Q  дан 
2
Q  га. 
Типик фирма (19-расм, а) нарх 
2
P  га ѝсганда фойдани максималлаштириш учун 
ишлаб чиқариш хажмини 
1
q  дан 
2
q  га оширади. Бу силжиш қисқа муддатли чекли ҳаражат 
1
SMC  чизиғи бѝйича бѝлади. Кѝриниб турибдики, юқори фойда тармоқка янги 
фирмаларнинг кириб келишига сабаб бѝлади. 
19-расм. Ҳаражатлари ѝсувчи тармоқнинг узоқ муддатли оралиқдаги таклифи
Тармоқка янги фирмаларнинг кириб келиши, ишлаб чиқариш хажмининг ошиши, 
ишлаб чиқариш омилларига бѝлган талабни оширади ва бу ѝз навбатида баъзи бир ѐки барча 
фойдаланиладиган омиллар нархини ошишига олиб келади. Янги фирмаларнинг кириб 
келиши бозор таклифи чизиғи 
1
S  ни 
2
S  холатга (илгаридай бошланғич мувозанат нархигача 
эмас, балки ундан юқорирок бѝлган мувозанат холатга) силжитади ва натижада янги 
мувозанат холат Е
2
вужудга келади, бу холатга янги мувозанат нарх Р
3
тѝғри келади ва Р
1
дан юқори. Янги мувозанат нарх Р
3
нинг олдинги Р
1
дан юқори бѝлиши фирмаларни ѝсган 
ҳаражатларини коплайди ва уларга узоқ муддатли оралиқдаги мувозанатда нолга тенг 
фойдани олишни таъминлайди. Нима учун деганда, ишлаб чиқариш омилларига бѝлган 
нархнинг ошиши фирманинг узоқ муддатли ва қисқа муддатли харжатларини ѝсишига олиб 
келади. Ушбу вазият (19-расм, а)да ѝз ифодасини топган. Бу ерда узоқ муддатли ѝртача 
ҳаражатлар юқорига яъни 
1
LAC  дан 
2
LAC  га силжийди, чекли қисқа муддатли ҳаражатлар 
чапга, 
1
SMC  холатдан 
2
SMC  холатга силжийди. Янги узоқ муддатли ѝртача ҳаражатлар 
минимуми янги мувозанат нарх Р
3
га тенг бѝлади. Бу ерда хам ѝзгармас ҳаражатли тармоқ 
каби бошланғич талаб ошиши хисобидан олинган қисқа муддатли юқори фойда узоқ
муддатли оралиқда фирма ишлаб чиқариш хажмини ошириб борган сари йуқолиб боради, 
ишлаб чиқариш омилларига бѝлган ҳаражат эса ортиб боради. 
Демак, тармоқнинг узоқ муддатли оралиқдаги таклиф чизиғи узоқ муддатли 
мувозанат нуктадан, яъни Е
2
нуктадан ѝтади (19-расм б, S
L
чизиғи). 
Ҳаражатлари ѝсаѐтган тармоқнинг узоқ муддатли таклиф чизиғи ѝнга юқорига томон 
ѐтик бѝлади, нима учун деганда, тармоқдаги фирмалар сонини ошиши билан бир каторда 
барча фирмалар учун ресурслар нархи хам ѝсиб боради. 
Ҳаражатлари камайиб борадиган тармоқда тармоқ ишлаб чиқариши ортиб борганда, 
ресурсларга бѝлган нарх пасайиб боради. Натижада тармоқнинг узоқ муддатли оралиқдаги 
таклиф чизиғи ѝнга пастга томон ѐтик бѝлади (20-расм). 
LAC
2
SMC
1
SMC
2
P
2
P
LAC
1
P
3
P
1
0 
Q
q
2
q
1
Q
3
Q
2
Q
1
P
2
P
S
1
S
L
E
2
D
2
E
1
D
1
P
1
0 
Q
б) 
а) 
P
S
1
S
2
D
2
D
1

---

550 
20-расм. Ҳаражатлари камаювчи тармоқнинг узоқ муддатли таклиф чизиғи (S
L
) 
Тармоқ кенгайганда, унинг ҳаражатларни камайтириш имконияти хам кенг бѝлади. 
Масалан, йирик тармоқда транспорт тизимини самарали ташкил қилиш эвазига ҳаражатлар 
камайиши мумкин, йирик тармоқда ресурслардан хам оптимал фойдаланиш имконияти 
туғилади (масштаб самараси) бу хам пировардда маҳсулот нархини пасайтиришга олиб 
келиши мумкин. Ўртача ҳаражатнинг ва товар нархининг пасайиши кенгаяѐтган тармоқни 
янги мувозанат нуктага олиб келади (20-расмда Е
2
нукта). 
Умумлаштириб таъкидлаш мумкинки, алохида фирманинг узоқ муддатли оралиқдаги 
мувозанат холати ѝртача ҳаражати минимал булиб, нолга тенг бѝлган иқтисодий фойда олиш 
билан тавсифланади. Бу, яъни P
AC
E

min(
) бѝлиши яна шундан дарак берадики, 
истеъмолчи ѝзи талаб қилган хажмдаги маҳсулотни мавжуд ҳаражатлар имкони 
даражасидаги энг минимал нархда сотиб олади. Бундан хулоса қилиб айтиш мумкинки, 
рақобатлашган бозор самарали ишлаб чиқаришни таъминлайди.