|
бу ерда
S
Q - таклиф миқдори;
P
- товар нархи;
T
- технология даражаси;
P
P - ресурслар
нархи;
C
- солик ставкаси;
D
- дотация миқдори;
N
- ишлаб чиқарувчилар сони;
B
- бошқа
омиллар.
Q
P
A
P
Q
D
6
,
0
24
B
40
30
20
10
12
6
18
24
488
Талаб ва таклиф қонунлари. Таклиф қонунига кѝра, нархдан бошқа омилларнинг
таъсири ѝзгармаса нархнинг (
P
) ѝсиши билан, таклифнинг (
S
Q ) миқдори ѝсади, таклиф
функцияси ѝсувчидир.
Мувозанат нарх
e
P (9-расм) деб, шундай нархга айтиладики, у бозорда таклиф
қилинадиган неъмат миқдори
S
Q ни унга бѝлган бозордаги талаб миқдори
D
Q га
тенглаштирса.
9-расм. Мувозанат нарх ва мувозанат ишлаб чиқариш.
9-расмдан кѝриниб турибдики, бозор мувозанати ягона. Талаб ва таклиф чизиғиклари
ягона мувозанат
E
нуқтада кесишади.
e
P ва
e
Q нукталар, мувозанат нукта
E
нинг
координаталари хисобланади.
Бозордаги талаб ва таклифнинг ѝзгариши, бозор мувозанатини ѝзгаришига олиб
келади. Масалан, бозордаги талаб ошса, (талаб чизиғи ѝнга силжиганда) мувозанат нарх
e
P
ва мувозанат товар хажми
e
Q
ѝсади. Агар бозор талаби камайса (талаб чизиғи чапга
силжиса),
e
P ва
e
Q лар хам камаяди. Бозор таклифи ошса (таклиф чизиғи ѝнга силжиса),
мувозанат нарх
e
P камаяди, мувозанат товар хажми
S
Q ѝсади. Агар бозор таклифи камайса
(таклиф чизиғи
S
чапга силжиса), мувозанат нарх
e
P ѝсади, мувозанат товар хажми
S
Q
камаяди (10, 11-расмлар).
Агар таклиф ва талаб чизиклари бир вақтнинг ѝзида силжишса, мувозанат нарх
e
P ва
мувозанат миқдор
e
Q
ларнинг ѝзгариши хар хил бѝлиши мумкин.
Юқорида келтирилган бозор модели статик бѝлиб, у маълум вақт оралиғини олади
(масалан, у бир ойга, бир йилга тенг бѝлиши мумкин). Бундай бозор моделида ѝзгарувчилар
вақтга боғлиқ эмас.
P
S
D
E
P
e
Q
0
Q
e
D
2
D
D
1
S
P
0
E
0
e
P
E
1
E
P
e
1
e
P
S
2
S
1
D
S
P
0
E
0
e
P
E
1
E
P
e
1
e
P
489
10-расм. Талаб чизиғининг силжиши
11-расм. Таклиф чизиғининг силжиши
Моделда талаб, таклиф ва нархларнинг боғлиқликларини вақт ѝзгариши билан
боғласак, модел динамик моделга айланади. Фараз қилайлик, маълум вақт оралиғида
(масалан, бу оралиқ бир ой булсин) бир бирлик товарнинг бозор нархи
)
(t
P
бѝлсин (яъни,
товар нархи бир ой ичида ѝзгармайди). Товарнинг бозор нархи
)
(t
P
мувозанат нархга тенг
булиши ҳам, тенг бѝлмаслиги ҳам мумкин.
Агар биз
T
вақт оралиғини карасак, у ҳолда
T
t
,...,
2
,
1
қийматларни қабул қилади.
)
(
),...,
2
(
),
1
(
T
P
P
P
- нарх траекториясини ѐки динамик модел траекториясини беради.
Битта маҳсулот учун бозорнинг динамик моделини караймиз.
Моделда талаб чизиғини
D
ва таклиф чизиғи
S
вақт ѝзгариши билан ѝзгармайди, деб
фараз қилайлиқ Талаб функцияси
t
Q
D
ва таклиф функцияси
t
Q
S
нарх
)
(t
P
га боғлиқ. Бу
ерда
)
(t
P
t - оралиқдаги нарх,
)
1
(
t
P
- олдинги
)
1
(
t
Р
- оралиқдаги нарх. Талаб
функцияси:
)
(
1
0
t
P
a
a
t
Q
D
бу ерда
1
0
,a
a
- ѝзгармас параметрлар.
Таклиф функцияси:
)
1
(
1
0
t
P
b
b
t
Q
S
бу ерда
1
0
,b
b
- ѝзгармас параметрлар.
Мувозанат нарх қуйидаги кайтариладиган боскичлар бѝйича аниқланади:
1. Талаб ва таклиф чизиқлари графиги чизилади (у горизонтал ѝқ бѝйича нарх P
қѝйилади, вертикал ѝқ бѝйича таклиф ва талаб қилинган маҳсулот миқдори Q );
2. Бошланғич вақт оралиғи
1
t
бѝйича таклиф миқдори
)
(t
Q
S
, бошлангич нарх
)
1
(
P
га кѝра аниқланади, (бошланғич нарх
)
1
(
P
) олдиндан сотувчи томонидан берилади;
3.
2
t
оралиқ учун нарх
)
2
(
P
мувозанатлик шартидан аниқланади.
)
2
(
)
2
(
S
D
Q
Q
)
1
(
)
2
(
1
0
1
0
P
b
b
P
a
a
Нарх
)
1
(
P
маълум бѝлгани учун, юқоридаги тенгликдан
)
2
(
P
аниқланади;
2
t
учун
)
2
(
P
аниқланганидан кейин юқоридаги иккинчи ва учинчи боскичлар такрорланиб,
)
3
(
P
аниқланади ва хоказо.
Хисоб-китобларнинг тѝхташ шарти
)
1
(
)
(
t
P
t
P
бѝлиб, бу шарт баржарилса,
мувозанат нарх
)
1
(
)
(
t
P
t
P
P
e
кѝринишида аниқланади.
Такрибий баҳолаш: Агар
)
1
(
)
(
lim
t
P
t
P
t
бѝлса,
e
P
t
P
)
(
деб караш мумкин.
Умуман олганда бозорнинг динамик моделида бозор нархи
)
(t
P
нинг ѝзгариши уч
хил вариантга олиб келиши мумкин:
490
1. Вақт ѝтиши билан бозор нархи
)
( t
P
нинг мувозанат нархдан четланиши камайиб
боради;
2. Бозор нархи мувозанат нархдан узоқлашиб боради;
3. Бозор нархи мувозанат нарх атрофида тебраниб туради ва бозор мувозанатига хеч
вақт эришилмайди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
