O‘zbekiston respublikasi oliy va

Мувозанатлашган баҳо деб - талаб хажми таклиф хажмига мос келгандаги баҳо 
тушунилади. Бозорда мувозанатлашаган баҳода сотиладиган Q миқдордаги товарга 
мувозанатлашган миқдордаги товар дейилади. Е координатасидаги QE=Q=QD бѝлади. 
Бунда QE – таклиф хажми, QD – талаб хажми. 
Мувозанатлашган ҳолатида бозор баланслашган бѝлиб, сотувчида ҳам, харидорда ҳам 
уни бузиш учун ҳаракат бѝлмайди. Бозор баланслашмаган холатда бозордаги холатни 
ѝзгартириш хохиши пайдо бѝлади. Фараз қилинг, хакикий бозор баҳоси мувозанат баҳодан 
катта булсин, яъни Р> Рe . Бундай баҳода талаб хажми QDга, таклиф хажми QS га тенг. Бу 
холатда ишлаб чиқарувчилар товар нархини бирмунча камайтиришни лозим топадилар.
Хакикий баҳонинг мувозанатлашган баҳодан паст бѝлган холатига каралса, унда 
талаб хажми (QD) таклиф хажми (QS) дан юқори. Айрим харидорлар товарни юқори нархда 
харид қилишни муносиб топади. Натижада талабнинг ортикчалиги (яъни QD>QS) товарнинг 
баҳоси (Р) нинг ошишига таъсир қилади. Бундай жараѐн нарх бир жойга бориб тѝхтамагунча, 
яъни талаб хажми билан таклиф хажми тенг келгунча давом этаверади. Мувозанат холатида 
хар қандай четга чикиш бозорни дастлабки холатига кайтарувчи кѝрсаткичларни ҳаракатга 
келтиради.
 
4. Товарнинг максимал ва минимал баҳоси 
 
Баъзи вақтларда бозор нархи давлат томонидан ѝрнатилади. Нарх максимал дейилади, агар 
ѝрнатилган нарх P
~
мувозанат нархдан кичик бѝлса 
e
P
P

~
(
e
P
- мувозанат нарх) ва нархни 
максимал нарх P
~
дан юқори белгилаш таъқиқланса. Максимал нарх баъзи бир 
маҳсулотларга аҳолини ушбу маҳсулот билан маълум даражада таъминлаш мақсадида давлат 
томонидан ѝрнатилади. Талаб ва таклиф назариясига кура, максимал нархнинг ѝрнатилиши 
маҳсулот танқислигига олиб келади (12-расм). 
12-расм. Нарх максимал бѝлганда маҳсулот танқислиги. 
Товар танқислигини давлат ѝз захирасидан маҳсулотни бозорга чиқариш йули билан 
ечади, яъни ѝз захирасидаги 
S
D
Q
Q

миқдорда маҳсулот чикариб талаб ва таклифни 
тенглаштиради.
S 
D 
P 
E
D
E 
P
e
P
н
P
~
Q
S
Q
e
Q
D
Q
0 
E 
S 
D 
P 
E
S
E
D
P
~

---

491 
13-расм. Нарх минимал бѝлганда маҳсулот ортикчалиги. 
Агар сотувчиларга товарни максимал нарх P
~
дан юқори нархда сотишга рухсат 
булмаса, таклиф 
S
Q миқдор билан чегаралангани учун, норасмий бозор (хуфѐна бозор) 
вужудга келади (расмда бу 
D
E  нукта оркали ифодаланган ва бу бозорда товар норасмий 
бозор нархи 
н
P  да сотилади; 
н
P  мувозанат нархдан анча юқори булиши мумкин).
Маҳсулотнинг нархи P
