O‘zbekiston respublikasi oliy va

Иш ҳақи ставкалари дифференцияси (табақалашув). Биз юқоридаги 
мулоҳазалардан иш ҳақини ѝзгармас деб қарадик. Амалда ѝртача иш ҳақи 
мутахассисликлар бѝйича ҳам, тармоқлар бѝйича ҳам, ҳаттоки бир хил ишни 
бажарувчи ишчилар бѝйича ҳам фарқ қилади. Масалан, автомобилсозлик 
тармоғида ишлайдиган ишчиларнинг ѝртача иш ҳақларидан фарқ қилади, худди 
шундай Киме тармоғидаги ѝртача иш ҳақи ҳам енгил ва озиқ-овқат саноатидаги 
ѝртача иш ҳақидан фарқ қилади. Поликлиникада ишловчи ҳар хил 
категориядаги врачларнинг иш ҳақи ҳам бир хил эмас. Юқори категорияли врач 
паст категорияли врачга қараганда кѝпроқ маош олади. 
Ушбу фарқнинг тагида, инсонлар қобилиятининг хилма-хиллиги, 
маълумоти, билими, тажрибаси, малакаси ѐтади. Булардан ташқари, улар 
бажарадиган ишларнинг тури ҳам, улар оладиган даромаджларга ҳар хил 
таъсир қилади. Ишнинг мураккаблиги, ишлаб чиқаришнинг инсон ҳаѐти учун 
зарарли бѝлиши, ушбу соҳада ишловчиларнинг иш ҳақида ушбу зарарни 
қоплайдиган қѝшимча иш ҳақида ѝз ифодасини топади. 
Қуйидаги 13.16-расмда ишнинг оғирлиги ва зарарлиги учун тѝланадиган 
қѝшимча иш ҳақи кѝрсатилган.
Бу ерда оғир ишни бажарувчи, қѝшимча ∆ W = W
2
– W
1
иш ҳақи олади, 
W
2
– W
1 
= ∆ W. 
S
2
W
2
S
1
W
1 
S
L
= MRP
L
L 
L
2
L
1
16.16-расм. Ҳар хил иш шаротидаги иш ҳақи 

---

421 
Иқтисодий рента. Биз юқорида ресурс қанчалик кѝп чекланган бѝлса, 
унинг нархи ҳам шунчалик юқори бѝлишини кѝрган Эдик. Шунинг учун ҳам 
юқори малакали мутахассис ҳар доим ортиқча иш ҳақи олади. Ушбу ортиқча 
иш ҳақи иқтисодий рента бѝлиб, у ишчининг қобилияти ѐки юқори малакаси 
учун тѝланади. 
Тармоқ меҳнат бозорини кѝриб чиқайлик (13.17-расм). Мувозанат 
шароитида (Е нуқта) ишчилар W
0
иш ҳақи олиб ишлашга тайѐр бѝлсалар ҳам 
W
е
иш ҳақи олаяптилар (демак, улар оладиган иқтисодий рента (W
е
W
0
) га тенг 
бѝлади). 
W S
L
Е 
We 
Иқтисодий
рента 
D
L
W
0
L 
16.17-расм. Иқтисодий рента 
Минимал иш ҳақи (меҳнат нархи) билан бозорда шаклланган иш ҳақи 
ѝртасидаги фарқ иқтисодий рентани ташкил этади. 13.17-расмда барча ишчилар 
учун ушбу кѝрсаткич W
0
EWe учбурчак юзига тенг. Шунинг учун ҳам 
рақобатлашган бозорда, қисқа муддатли оралиқда иқтисодий рентанинг 
бѝлиши, тармоққа янги ишчиларни кириб келишини рағбатлантиради. 
Рақобатлашувчи тармоқда узоқ муддатли оралиқда меҳнат таклифи чизиғи 
абсолют эластик (горизонтал) бѝлгани учун иқтисодий рента бѝлмайди. Лекин, 
ноѐб мутахассисларнинг етишмаслиги, иқтисодий рента узоқ муддатда ҳам 
сақланиб қолади (амалда ишлаб чиқаришда ноѐб мутахассисларни жалб қилиш 
учун, уларга қѝшимча иш ҳақи белгиланади). Эстрада юлдузлари, кино 
юлдузлари, машҳур спортчилар иқтисодий рента оладилар. 
W S 
E
2
W
1

---

422 
Иқтисодий D
2
рента 
W
2
E
1
D
1 
L 
L 
16.18-расм. Таклиф чеклангандаги иқтисодий рента 
Юқоридаги 13.18-расмда Ушбу ҳолат ифодаланган. 
Бошланғич ишчи кучига талаб D
1
таклиф эса S. Таклиф эластик 
бѝлмаганда, ишчи кучи нархи фақат талабдан боғлиқ бѝлади. Киноактѐрнинг 
обруйи ошиб бориши, унга бѝлган талабни D
1
D
2
га кескин ошади. 
Шундай қилиб, унинг нархи W
0
We га кѝтарилади. Расмда W
0
E
1
E
2 
W
1
тѝртбурчак юзи иқтисодий рентани ифодалайди. 
Иқтисодий рента – бу таклифи чегараланган ресурсга тѝланадиган 
нархдир.