O‘zbekiston respublikasi oliy va

 
16- МАВЗУ: Мехнат бозори ва корхоналарда меҳнат ресурсларидан 
фойдаланиш. 
Маъруза хажми 2 соат. 
Режа: 
1. Мехнат бозори, ракобатлашаган мехнат бозори. 
2. Мехнат бозорида монопсония булган холл. 
3. Минимал иш хаки. Иш хаки ставкалари табакалашуви. 
4. Даромадларни таксимлаш.
Ишлаб чиқариш омиллари бозори деганда, меҳнат, ҳом-ашѐ, капитал,, ер ва 
бошқа ишлаб чиқариш ресурслари бозори тушунилади. Ресурслар бозоридаги 
талаб ва таклиф истеъмол товарлари бозори таъсирида шаклланади. 
Қѝшимча ѐлланган бита ишчи кучидан олинадиган қѝшимча даромад 
меҳанатнинг чекли даромадлилиги дейилади ва у MRP
L
орқали белгиланади. 
MRP
L=
MP
L*
MR 
Бу ерда MRP
L - меҳнатнинг чекли даромадлилиги, 
 
MP
L- меҳнатнинг 
чекли маҳсулоти. 
MR-чекли даромад 
Чекли даромаднинг камайиш қонига кѝра меҳнатнинг чекли маҳсулоти иш 
вақти узайиши Билан камайиб боради. Демак, MRP
L
чизиғи нарх ѝзгармаса ҳам 
пастга қараб йѝналган бѝлади. 1- расм 

---

408 
Агар биз монопол хокимиятга эга бѝлган фирманинг меҳнатнинг чекли 
даромадлилигини монопол бѝлмаган фирманинг меҳанатнинг чекли 
даромадлилиги бимлан солиштирсак, қѝйидаги ифодага эга бѝламиз: 
бу ерда 
MRP
м
L
монопол ҳокимиятга эга бѝлган фирманинг меҳнатини чекли 
даромадлилиги; 
MRP
м
L
- монопол ҳокимиятга эга бѝлмаган рақобатлашувчи фирманинг 
меҳнатини чекли даромадлилиги. 
Бундан келиб чиқадики, ҳар қандай иш ҳақида истеъмол бозорида 
монопол ҳокимиятга эга бѝлган фирма, монопол ҳокимиятга бѝлмаган фирмага 
нисбатан камроқ ишчи ѐллайди. 
Меҳнатни чекли даромадлилиги MRP
L
дан ишчиларни ѐллашда 
фойдаланиш мумкин. Агар фирма ѝз фойдасини ѐллашни меҳнатни чекли 
даромадлилиги иш ҳақига тенг бѝлганга қадар давом эттирди. 
MRP
L 
=W, 
бу ерда W – иш ҳақи. 
Агар MRP
L 
< W бѝлса, фирма қѝшимча ишчи кучини ѐллаб, ѝз фойдасини 
ошириши мумкин. 
Ушбу шарт қуйидаги 13.2-расмда ифодаланган.
Меҳнат
нархи, W 
W S
L = MRC
W
е 
MRP
L
= D 
L, 
O
MRP
*
е
(меҳнат 
миқдори)
16.2 – расм. Рақобатлашган меҳнат бозорида меҳнат нархининг
унинг миқдоридан боғлиқлиги 
Меҳнатга бѝлган талаб D
L
, MRP
L
чизиғи билан устма-уст тушади. D
L
талаб чизиғига кѝра, меҳнат нархи пасайган сари унга бѝлган талаб ҳам ортиб 
боради ва аксинча. Меҳнат бозорида ишчи кучига талаб – бу фирмаларнинг 
ишчи кучига талабидир. Таклиф ишчилар томонидан бѝлади. 

---

409 
Меҳант бозори рақобатлашган бѝлгани учун меҳнат нархи бозор 
томонидан шаклланади ва унга бозор субъектлари таъсир қила олмайди 
(рақобатлашган истеъмол бозоридаги каби). Бу барча ишчилар қайси фирмада 
ишлашидан қатъий назар, бир хил иш ҳақи олади ва фирмалар бу нархни 
олдиндан берилган нарх сифатида қабул қиладилар. Шунинг учун ҳам алоҳида 
фирма учун меҳнат ресурслари таклиф чизиғи горизантал, яъни у абсолют 
эластик. 
13.2 – расмда рақобатлашган меҳнат бозоридаги мувозанат нуқта Е нуқта билан 
ифодаланади. Мувозанат иш ҳақи L
*
е
га тенг бѝлади. Ишчи чекли унумдорлик 
назариясига кѝра, меҳнатнинг тѝлиқ маҳсулотни олади. Шунинг учун 
фирманинг меҳнат учун чекли харажати MRC иш ҳақига тенг: 
MRC = W
*
= MRP
L
,
бу ерда MRC – фирманинг меҳнатга бѝлган чекли харажати.
Рақобатлашган меҳнат бозорида ҳар бир ишчининг иш ҳақи W
*
е
га тенг 
бѝлгани учун, фирманинг ишчиларга берадиган умумий иш ҳақи харажатлари ()
L
*
е
EW
*
е
тѝртбурчак юзига тѝғри келади (13,2-расм). Иш ҳақининг ѝзгариши 
ишчи кучига бѝлган талабни ѝзгартиради. Агар иш ҳақи W
0 
дан W
1
гача ошса 
(13.3-расм), ѐлланадиган ишчилар сони L
0 
дан L
1 
гача қисқаради; агар иш ҳақи 
W
2 
гача пасайса, ишдаги ишчилар сони L
2
гача ошади. 
Меҳнат бозорида фирма фойдасини максималлаштирадиган шарт, яъни 
меҳнатни чекли даромадлилигининг иш ҳақи ставкасига тенглиги истеъмол 
бозоридаги MR –MC шартга ѝхшашдир. 
(1) 
ва (3) тенгликдан фойдаланиб қуйидаги муносабатни ѐзамиз. 
MRP
L 
= MP
L
∙ MR =W тенгликнинг иккала томонини 
W 
1
L
S
W
1 
0
L
S
W
0 
W
2
2
L
S
L
1
L
0
L
2 
16.3 – расм. Ишчи кучига талаб билан иш ҳақи ѝртасидаги 
боғлиқлик. 
чекли маҳсулот MR
L
га бѝламиз. Натижада қуйидагини оламиз: 

---

410 
MR
L
VR
W
(4) 
(4) – муносабатнинг ѝнг томони иш ҳақи ставкасининг бир бирлик 
маҳсулот ишлаб чиқариш учун кетган меҳнат сарфига кѝпайтирилганига тенг, 
яъни бу ишлаб чиқаришнинг чекли харажатидир. 
Тармоқ бѝйича меҳнат бозорини кѝриб чиқамиз. Умумий бозор талаби 
тармоқдаги фирмалар талаблари йиғиндиси билан аниқланади (13,4-расм). 
D
TL 
= MRP
L
= 

(MRP)
t 
W S
TL 
= 

(MRC)
t 
We 
D
TL 
= 

(MRP)
t
Le 
16.4 – расм. Тармоқ меҳнат бозори 
Бу ерда MRC
t
= W
t
t – ишчи учун чарфланадиган қѝшимча харажат, яъни, 
иш ҳақи.