O‘zbekiston respublikasi oliy va

Ma’danli suvlar. Ma’danli suvlar deganda tarkibida mineral tuzlar miqdori 2 
g/l  dan  ortiq  va  0,25  g  miqdorida  karbonat  angidrid  gazi  bo‘lgan  suvlarga  aytiladi. 
Ma’lumki,  oddiy    ichimliklar  suvlari  tarkibida  ham  erigan  tuzlar  bo‘ladi,  lekin 
ularning miqdori 2 g/l ga etmaydi. 
 
Olinishi qandayliligiga qarab ma’danli suvlar tabiiy va sun’iy bo‘ladi. 
 
Tabiiy  ma’danli  suvlar.  Bu  suvlar  er  osti  suvlari  bo‘lib,  tarkibida  yuqori 
darajada  fiziologik  faol  kimyoviy  komponentlar  va  gazlar  bo‘ladi  (SO
2
,  SO
2
  va 
boshqalar). SHu sababli ular tabiiy manbalardan olinadi. 
 
Ma’danli  suvlar  tarkibida  erigan  mineral  tuzlar  miqdori  bo‘yicha  shartli 
ravishda  xo‘raki,  shifobaxsh-xo‘raki,  shifobaxsh  ma’danli  suvlarga  bo‘linadi. 
Tarkibida  ma’danli  tuzlar  1  g/l  gacha  bo‘lsa  xo‘raki,  2  dan  8  g/l  gacha  bo‘lsa 
shifobaxsh-xo‘raki,  8  dan  12  g/l  gacha  va  undan  ham  yuqori  bo‘lsa  shifobaxsh 

---

 
77 
ma’danli suvlar deb yuritiladi. 
 
SHifobaxsh-xo‘raki  ma’danli  suvlar  organizmga  huzur  bag‘ishlab,  chonqoqni 
bosadi,  lekin  ularning  ko‘pchiligi  davolash  maqsadlarida  ham  ishlatiladi.  Eng  ko‘p 
tarqalgan  ma’danli  suvlarga  Arzni,  Borjomi,  Narzan,  Dilijan,  Mirgorodskaya, 
Esentuki №20, Moskovskaya, Ijevskaya kabi turlarini kiritish mumkin. 
 
Respublikamiz ham tabiiy ma’danli suv manbalariga boy hisoblanadi. Hozirgi 
kunda  Respublikamizning  deyarlik  hamma  viloyatlarida  ma’danli  suvlar  manbalari 
aniqlanib,  ular  aholi  sog‘lig‘ini  saqlashda  keng  foydalanilmoqda.  Respublikamizda 
ishlab  chiqarilayotgan  va  foydalanilayotgan  shifofabaxsh-xo‘raki  ma’danli  suvlarga 
Samarqand,  Farg‘ona,  Toshkent,  Afrosiyob,  SHodlik,  Omonxona  kabi  ma’danli 
suvlarni kiritish mumkin. 
 
SHifobaxsh  ma’danli  suvlar  vrachlarning  tavsiyasiga  binoan,  ko‘proq 
oshqozon-ichak kasalliklarini davolashda foydalaniladi. 
 
Ma’danli  suvlar  tarkibida  hozirgi  kunda  ma’lum  bo‘lgan  ko‘pgina  kimyoviy 
elementlar  ion, molekula va murakkab biriklamalar holida uchrasada, ulardagi natriy, 
kaliy, kalsiy, magniy, temir, xlor, yod va boshqalar har xil miqdorlarda va nisbatlarda 
bo‘ladi.  SHu  sababli  ma’danli  suvlar  erigan  ma’danli  tuzlarning  tarkibiga  qarab 
ishqorli, kislotali, xlorli, temirli, oltingugurtli va boshqa turlarga bo‘linadi. 
 
SHifobaxsh  ma’danli  suvlardan  Essentuki  №4,  Essentuki  №17,  Batalinskaya, 
Lugela, Naftusya mineral suvlari keng tarqalgan hisoblanadi. 
 
Sun’iy ma’danli suvlar. Bu suvlar kaliy, natriy, kalsiy, magniy tuzlarini suvda 
eritib,  so‘ngra  ularni  karbonat  angidrid  gazi  bilan  to‘yintirish  yo‘li  bilan  olinadi. 
Sotuvga Sodovaya, Selterskaya sun’iy ma’danli suvlari chiqariladi. 
 
Sodovaya  suvi  tarkibida  ichimlik  sodasi  -  0,20-0,25%ni,  osh  tuzi  esa  -  0,10-
0,15%ni tashkil etadi. Selterskaya suvi tarkibida esa ichimlik sodasidan tashqari kam 
miqdorda  magniy  xlor  tuzi  va  0,10-0,15%  miqdorida  kalsiy  xlor  tuzlari  bo‘ladi.  Bu 
suvlar  ozroq  sho‘rroq  ta’mga  ega  bo‘lganligi  uchun  issiq  sexlarda  ishlayotgan 
ishchilarga chonqoq bosdi ichimlik sifatida tavsiya etiladi. 
 
Tabiiy  va  sun’iy  ma’danli suvlar savdoga  0,33 va 0,5  l  sig‘imga  ega bo‘lgan 
shisha  butilkalarga  qadoqlanib,  maxsus  probkalar  bilan  germetik  yopilgan  holda 
chiqariladi.  Butilkalarga  yorliqlar  yopishtirilib,  ularda  suvning  nomi,  qachon  va 
qaerda  ishlab  chiqarilganligi,  standart  nomeri  ko‘rsatkichlaridan  tashqari,  ma’danli 
suv  olingan  manba,  mineral  elementlar  miqdori,  saqlash  bo‘yicha  tavsiyalar  va 
saqlash muddatlari haqidagi ma’lumotlar ham ko‘rsatilishi kerak. 
 
Ma’danli  suvlarni  harorati  12
0
S  dan  oshmaydigan  qorong‘i  xonalarda 
gorizontal holatda saqlash tavsiya etiladi. Saqlash muddati tabiiy ma’danli suvlarniki 
bir oy, sun’iy ma’danli suvlarniki esa 15 kun qilib belgilangan.