O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o`rta

Ta’lim  vazifasini  ma’nosi,  o‘quvchilar  harakat  qobiliyatlarini  erkin 

boshqarish  imkoniyatini  ta’minlashdan  iborat.  Kimki  aniq  uddalash  soniga  ega 

bo‘lsa,  u  xech  ikkilanmaydi,  ya’ni  o‘zini  yo‘qotmaydi,  vujudga  kelgan  holatga 

qarab, zaruriy faoliyatidan foydalanadi. Jismoniy tayyorgarligi bo‘lgan o‘quvchi 

agar biror to‘siqqa duch kelsa tezda zaruriy qarorni qo‘llay biladi. 

Bunday  darajaga  maktabda  o‘rgatish  borasida  har  bir  darsda  qism 

vazifalarni izchillik bilan xal etish yo‘li orqali, alohida harakatlarni o‘rganish va 

ularni butun harakat faoliyatiga birlashtirish orqali erishiladi. Masalan uzunlikka 

sakrashni  o‘zlashtirib  olish  maqsadida  alohida  darslarga  yugurib  kelish, 

depsinish, uchish, tushish, vazifalari qo‘yiladi. O‘quvchi parallel holda ma’lum 

bilimlarni o‘zlashtirib oladi. 

Har bir o‘qituvchi o‘z o‘quvchilarini maktab programmasida ko‘rsatilgan 

harakat  qila  bilishlikni  to‘liq  o‘zlashtirib  olishiga  intilishi  kerak.  Ba’zi  bir 

o‘qituvchilarning  harakat  faoliyatlarini  tor  doirada  o‘zlashtirib  olishga  intilishi 

maqsadga  muvofiq  emas,  harakat  faoliyat  tajribasini  birlashtirib  bir  vaqtni 

o‘zida olib borishi o‘rgatishni qiyinlashtiradi. Jismoniy mashqlarni keng doirada 

o‘rgatish  va  uni  o‘zlashtirib  olinishi,  yuqori  jismoniy  ma’lumot  darajasini 

vujudga kelishiga yordam beradi. 

Harakatni  boshqara  bilish  qobiliyatini  tarbiyalash,  harakatni  vaqtida 

bajara  bilishlikni  baholay  bilishdan  iborat.  Avvalom  bor  bolalarni  alohida 

harakatni ko‘pol formadagi xarakteristikasini  katta va kichik amplitudadagi tana 

bo‘yicha  ajrata  bilishlikka  o‘rgatish  zarur,  qo‘llar,  tana,  oyoqlar.  Bu  vaqtda 

---

 

 

20 

harakatlarni  katta  va  kichik  amplituda  bilan  tez  va  sekin,  katta  va  kichik 

kuchlanish  bilan  navbatlantirish  kerak.  Xarakteri  bo‘yicha  tez  farqlanadigan 

harakatlar  engil  esda  qoladi.  Bunday  toifadagi  harakat  vazifalar  6-7  yoshdagi 

bolalar uchun qulay hisoblanadi. 

Ta’lim vazifasi o‘rgatish jarayonini mazmunini aniqlaydi o‘quv faoliyatini 

maqsadga muvofiqligi belgilaydi, dars natijasini aniqlashtirish imkonini beradi. 

Ammo bunday samaraga ularni aniq ifodalash sharti bilan erishiladi. 

Noaniq qo‘yilgan ta’lim vazifalari o‘quv jarayonining mantiqiy buzilishga 

olib keladi, o‘quvchilar xoxishini buzadi, aktivligiga salbiy ta’sir etadi. 

Aniq  umumta’lim  vazifalarini  qo‘yilishi  harakat  faoliyatlaridan  iborat 

bo‘lgan  hamma  harakatlarni  o‘zlashtirib  olinishi  bilan  shartlashadi.  Masalan, 

balandlikka sakrashni o‘zlashtirib olish uchun yugurib kelishni alohida, depsinib 

tushishini  alohida,  depsinib  va  planka  ustidan  oshib  o‘tishni,  tushishni  alohida 

vazifa  qilib  qo‘yish  zarur.  Bu  vaqtda  alohida  harakatlarni  o‘zlashtirib  olish 

tartibi  bir  xilda  bo‘lmasligi  mumkin.  Ya’ni  balandlikka  sakrashni  o‘rganish 

depsinish va tushishdan boshlanadi. 

Ta’lim vazifasini qo‘yilishining ikkinchi asosiy shartlashganligi o‘rgatish 

jarayonini  mantiqining  uni  etaplarga  belgilanishidan  iborat,  mashqni  taxminiy 

o‘rgatish,  chuqurlashtirib  o‘rgatish.  Shuni  esda  tutish  kerakki,  darslarda  qator 

mashqlar  o‘rganiladi;  ba’zi  birlari  bilan  o‘quvchilar  endi  tanishadi, 

mustahkamlash va takomillashtirish mustaqil ishlar davomida boradi. 

Ma’lum  darsni  oxirgi  natijasi  ifodalansa,  bunday  umumta’lim  vazifalar 

aniq  hisoblanadi.  Shuning  uchun  darsda  vazifalarni  qo‘yilishida  quyidagi 

fe’llardan  foydalanish  maqsadga  muvofiq:  “o‘rgatish”,  “mustahkamlash”, 

“takomillashtirish”.  Eng  ko‘proq  aniq  vazifa  “o‘rgatish”dan  iborat  va  uni 

qo‘yilishiga  o‘qituvchi  ko‘proq  intilish  kerak.  Shunga  bog‘liq  bo‘lgan  holda  u 

har  bir  darsda  o‘quvchilar  o‘zlashtirib  olishiga  imkoni  bo‘lgan  materallarni 

planlashtirishi  kerak.  Biroq  har  doim  ham  shunday  bo‘lavermaydi,  shuning 

uchun o‘quvchilar boshqa, “o‘rgatish”, “o‘rgatishni davom ettirish” va baholash, 

---

 

 

21 

alohida  mashqlarni  yoki  kombinatsiyani  bajarish.  Bunday  anif  vazifalar 

konspektda yoziladi va har bir darsda o‘quvchilarga etkaziladi.