|
Ishlаtilishigа ko‘rа, tugmаlаr pаlto, kostum, ko‘ylаk, shim, ich kiyim, formа vа bolаlаr kiyimlаri uchun mo‘ljаllаngаn хillаrgа bo‘linаdi.
Mаteriаlgа qаrаb, tugmаlаrning metаll, shishа, shoх yoki suyak, sаdаf, yog‘och, press kukundаn qilingаn vа boshqа хillаri bo‘lаdi (2-rasm).
Tаshqi ko‘rinishigа, ya’ni shаkligа ko‘rа dumаloq, shаrsimon, ovаl, yarimshаrsimon tugmаlаr; sirtining hаrаkаtigа ko‘rа silliq vа relyefli; rаngigа ko‘rа qorа, oq, guldor, yoqut, kаhrаbo vа boshqа rаngli tugmаlаr bo‘lаdi.
T U G M A N I N G K E L IB CHIQISH T AR I X I
Qadimda odamlar keyim bo`laklarini bir–birga ulash uchun o`simlik tikonlari, hayvon suyaklaridan foydalanishgan. Misrda esa yigirilgan ipni ishlatishgan. Tugmani kim ixtiro qilganligi ma’lum emas. Bu borada juda ko`p taxminlar mavjud. Ba’zi bir taxminlarda greklar deb aytilgan bo`lsa, boshqa birida rimliklar deb ko`rsatilgan. Yana bir taxminga ko`ra tugmalar Yevropaga Osiyodan kirib kelgan. 18-asrga kelibgina tugmalar butun dunyoga tarqaldi. 18-asrgacha tugmalar boylik va aslzodalik belgisi hisoblangan. Qirollar va zodagonlarning tugmalari oltin va kumushdan, unchalik mashxur bo`lmagan kishilarniki esa misdan bo`lgan.
Tugmalar faqat taqish uchun emas balki, kiyimga bezak sifatida ham ishlatiladi. Tugmalar tayyorlanadigan xom ashyolar turli – tuman bo’ladi. Bular plastmassalar,yog’och, shisha, metal, suyak va hokazolar.
Ishlatilishiga ko’ra tugmalar palto, kostum, ko’ylak, shim, ichkiyim, forma va bolalar kiyimlari uchun mo’ljal-langan xillarga bo’linadi.
2-rasm
Tashqi ko’rinishiga ya’ni shakliga ko’ra dumaloq, sharsimon, oval, yarimsharsimon tugmalar, sir-tining harakatiga ko’ra silliq va relyefli; rangiga ko’ra qora, oq, guldor, yoqut, qaharabo kabi rangli tugmalar bo’ladi. (2-rasm)
Tugmalar 1,5 m balandlikdan tashla yuborilganda shikastlanmas-ligi lozim.Tugmalar teshikli va teshiksiz bo‘ladi. Ular asosiy material rangi yoki kiyimning pardoziga qarab tanlanadi. Tugmalar yupqa gazlamadan tikilgan kiyimlarga yopishib turadigan qilib, qalin gazlamadan tikilgan kiyimlarga esa 1–2 mm ko‘tarilib turadigan holda qadaladi.
Tugma tayyorlanadigan materiallaming xillari ham ko'p. Bular jumlasiga plastmassa, yog'och, shisha, metal, suyak va hokazolar kiradi. Tugmalarning xossalari ular ishlab chiqarilgan materialning xossalariga bog'liq.
Aminoplast kukunidan presslab tayyorlangan tugmalar mustahkam, suv ta'siriga chidamli, 80°C gacha issiqqa chidaydi.
Krilat tugmalar shaffof, mustahkam, yorug'liq suv va sovuq ta'siriga chidamli, har xil ranglarga oson bo'yaladi, lekin issiq ta'siriga uncha chidamli emas.
Sadaf tugmalar jilvalanib turadi, issiqliq suv, ishqor va kislota ta'siriga chidamli.Shisha tugmalar har xil rangli va mo'rt bo'ladi.(3-rasm)
3-rasm
Yog'och tugmalar suv ta'sirida shishib, shaklini va yaltiroqligini yo'qotadi. Suyak tugmalar issiq ta'siriga chidamli, ancha mustahkam, lekin ma'lum vaqt o'tganda sarg'ayib ketadi. Metallardan olingan tugmalar ancha mustahkam va kimyoviy moddalar ta'siriga turg'un.
Erkaklar kiyimlari uchun ishlatiladigan tugmalar oddiy ko'rinishda bo'ladi. Paltolar uchun diametri 26—33 mm li, pidjaklar uchun 20—25 mm, nimchalar uchun 15—17 mm, shimlar uchun 14—17 mm, ko'ylaklar uchun 10—19 mm li tugmalar ishlatiladi. Ayollar kiyimlarida ishlatiluvchi tugmalarning rangi, kifoyasi, o'lchovi modaga bog'liq. Odatda esa paltolar uchun 30—48 mm li tugmalar, kostyum va jaketlar uchun 23—39 mm, ko'ylaklar uchun 12 mm, ichki kiyimlar uchun 10—19 mm li tugmalar ishlatiladi.
Tugmalar . Tugma qadaladigan joyni belgilash uchun kiyim yoki ashyoning tugma qadaladigan joyi oldin yirmab tayyorlangan izma (tugma teshigi) ga tug`rilab o`lchanadi, tugma kiyim yoki ashyoning chetidan chiqib turmaydigan qilib qadaladi. Tugmani qadashda foydalaniladigan ish mato rangiga yoki unga muvofiq rangda bo`lmogi` keraq Ip 20 yoki 30 nomerli bo`lgani ma`qul . agar ip ingichkalik qilsa unga ikki qavat qilinadi.
Tugma qadashda ipni qattiq, tortib tikaslik keraq chunki tugma bilan mato o`rtasida ip ustidan yana aylantirilib ip o`raladi. Aks holda tugma matoga yopishib, tugmani o`tkazish noqulaylashadi. Qattiq tugma tikilganda kiyim yoki ashyo bujmayadi. Kiyim yoki ashyo matosi qancha qalin bo`lsa tugma shuncha qattiq bo`lishi oradagi ip uzunroq qoldirilishi lozim. Tigma odatda ikki qavat matoga qadaladi, lekin ba`zan bir qavat matoga ham qadashga to`g`ri keladi. (masalan astarsiz paltoda). Bunday paytlarda astar tomondan mato parchasi tasma yoki kichik tugma ishlatiladi teshigi o`rtasida bo`lmay teshik yonida orqa tomonidan metaldan halqa ishlangan yoki orqasi bo`rttirilib , shu yerda teshik ishlangan ayrim tugmalarda u qadaladigan matodan kamarcha yoki lenta qilinadi. Teshigidan o`tkazilinadi va shu kamar yoki lenta kiyimga tikiladi. Mo`ynadan tikilgan kiyimlarga tugma qadayotganda mo`yna halaqit bermasligi uchun , yupqa qog`oz qo`yib tugma tikiladi va keyin q`og`oz yirtib tashlanadi.
Kiyimgа qаdаlish usuligа ko‘rа, tugmаlаr ikki yoki to‘rt teshikli vа yo‘nib ochilgаn ko‘rinаdigаn yoki sim quloqli, yarimi ko‘rinib turаdigаn o‘simtаli хillаrgа bo‘linаdi. Tugmаlаr аsоsiy mаteriаl rаngidа bo‘lаdi. Ikki teshikli tugmаlаr 4–5, to‘rt teshikli tugmalarning har bir teshiklari esa 3–4 qaviq bilan chаtilаdi.Gаzlаmаning qаlinligigа qаrаb (ustki kiyimlаrdа), 0,1–0,2 cm sоlqi ip qоldirilаdi. Sоlqi ip аtrоfigа 2–3 o‘rаm ip o‘rаb, ipning uchi 3–4 qаviq bilаn mаhkаmlаb qo‘yilаdi. Ip gаzlаmа vа
zig‘ir tоlаli gаzlаmаlаrdаn tikilgаn kiyimlаrgа tugmаlаrni ipni sоlqilаtmаy chаtish mumkin. Tugmа pishiq chаtilishi uchun аsоsiy mаteriаlning teskаrisigа qоtirmа yoki kichkinа tugmа qo‘shib chаtilаdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
