|
Umumiy tushunchalar
Ijrochi qurilmalarni vazifasi-boshqarish signallarini datchiklardan, mobodo ularni quvvati etarli bo‘lmagan taqdirda esa kuchaytirgichlardan olib, texnologik ob‘ektlardagi rostlovchi organlari bo‘lgan tutqichlar, qopqoqlar, jumraklar, aylanuvchi yopkichlar, to‘siqlarga boshqarish qonuniga muvofiq ta‘sir ko‘rsatishdir. Qo‘llaniladigan energiya turiga qarab ijrochi qurilmalar elektrik, mexaniq, pnevmatik va gidravlik bo‘ladi.
Avtomatik tizimlarda kup hollarda elektrodvigatellar kullaniladi. Ular uzgaruvchan tok va uzgarmas tok va kadamli buladi.Avtomatika tizimlarida qo‘llaniladigan ijrochi qurilmalarni ko‘pincha servodvigateldeb ham atashadi. Ijrochi qurilmalarga qo‘yiladigan asosiy talablar kuyidagilardan iborat: yuqori ishonchlilik, ishga tushish tezligini yuqoriligi, foydali koeffitsientini yuqori bo‘lishi, narxining arzonligi, ixchamligi, engilligi va boshqalar.
Elektr ijrochi qurilmalar tok va kuchlanish mikdoriyo‘zgarishini ham da elektr signali fazasi o‘zgarishini burilish, surilish va aylanish kabi mexaniq harakat larga aylantiradi.Ijrochi qurilmalarga asosan, o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok dvigatelli elektr yuritmalar kiradi. O‘zgarmas tok dvigatelli ijrochi qurilma magnit maydonini qo‘zgatish printsipiga ko‘ra mustakil qo‘zgotkichli, o‘zgarmas magnitli,
parallel qo‘zgotishli, ketma-ket va aralash qo‘zgotkichli dvigatellardan iborat bo‘lishi mumkin. O‘zgaruvchan tok dvigateliga ega bo‘lgan ijrochi qurilmalar esa avtomatik tizimlarda magnitlanmaydigan rotorli asinxron dvigatellardan ko‘proqfoydalaniladi. Ularning afzalliklari; moment inertsionligi kam, sirpanib tok oluvchi cho‘tkasi yo‘q, shu tufayli ishqalanish koeffitsenti kam, rostlash va reverslash uchun qulay, yurishi ravon va shovqinsiz, aylanishlar tezligi kuchlanishga to‘gri proportsional va sh. o‘. Ijrochi elektr yuritmalar sifatida kichik quvvatli o‘zgaruvchan yoki o‘zgarmas tok dvigatelini aylanish chastotasi orasidagi boglanishni quyidagi ifodalardan topish mumkin. U=Eya+Iya(Rya+Rk+R) bunda Eya=SenF bo‘lgani uchun U=CenF+Iya(Rya+Rk+R) Dvigatelning aylanish tezligi n=U-Iya(Rya+Rk+R)/SeF bo‘ladi. Dvigatel valida moment M=SmIzF bo‘lsa, n=U/CF-M(Rya+Rk+R)/SeSmF2, min-1 bo‘ladi. Bunda, Uya–yakor klemmalaridagi kuchlanish; F-magnit oqim; R,Rk-qarshiliklar; Ik-qo‘zgatish toki.Demak, formuladan ko`rinib turibdiki, ijrochi dvigatellarning tezligi o`zgarishi unga ta‘sir ko`rsatadigan elektr signallari xisoblangan Uya; Ik; M ga bogliq ekan.
3.3.1.-rasm.Parallel qo’zgatishli o’zgarmas tok dvigateli.
O‘zgarmas tok dvigatellarni asosiy kamchiligi ularda kontakt cho‘tkasi borligi va o‘zgarmas tok manbaasini talab qilinishidir.Avtomatik sistemalarda magnitlanmaydigan rotorli asinxron dvigatellar ko‘proq qo‘llaniladi (3.1.2.-rasm) Ularning afzalliklari: moment inertsionligi kam, cho‘tkasi yo‘q, teskariga aylantirish uchun qulay, yurishi ravon va shovqinsiz, aylanish tezligi kuchlanishga proportsional, rotori stakan ko‘rinishida. Dvigatel rotorini aylanishi stator
cho`lgamida hosil bo‘ladigan aylanuvchi magnit maydon bilan alyuminiy stakan devorida hosil bo‘ladigan uyurma tokning o‘zaro ta‘siri natijasida vujudga keladi.Stator chulgamlaridan biri boshqaruvchi signal chulgami Wb, ikkinchisi esa o‘zgaruvchan tok manbaiga ulanadigan qo‘zgatish chulg‘ami Wk xisoblanadi. Qo`zgatish cho`lg‘ami zanjiridagi kondensator S, unda hosil bo‘ladigan magnit maydonning boshqaruvchi chulgami Wb ning magnit maydoniga nisbatan 90oga yakin faza siljishiga ega bo‘lgan ikkita pulsatsiyalanuvchi magnit oqimlarining vektor yigindisi aylanuvchi magnit maydonini hosil qiladi. Stakan devorlarida hosil bo‘ladigan uyurma toklar va unlarga ta‘sir qiladigan aylanuvchi magnit maydon rotorni aylantiradi, shunda dvigatel valiga mexaniq boglangan boshqariluvchi organ – rostlash organi ham aylanadi. Rotor valida vujudga keladigan aylantiruvchi moment boshqaruvchi signal amplitudasiga muvofiq o‘zgaradi.
3.1.2.-rasm Stakansimon alyuminiy rotorli asinxron dvigatelni a)tuzilishi;
b) printsipial sxemasi; Wb –boshqaruvchi signal cho`lga
Do'stlaringiz bilan baham: |
