O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta

Vaqt relesi

Elektron vaqt relesioddiy rele bo‘lib uni kirish zanjiriga parallel qilib aktivqarshilik R ham da sigim S ulangan (3.2.4.-rasm). Kontakt K ulanganda kondensator S manfiy kuchlanishga zaryadlanib, lampa yopiq holda bo‘ladi va anodzanjirida tok bo‘lmaydi. Mobodo bu kontakt ajratilsa, kondensator qarshilik Rorqali razryadlanadi, va setkani manfiypotentsiali kamayib anodzanjiridagi tok ortib boradi va elektromagnit releni ishga tushishiga olib keladi. Quyida 3.2.4.- rasmda vakt relesini sxemasi keltirilgan.


3.2.4.-rasm. Elektron vaqt relesi sxemasi. L-elektron lampa (triod), P-elektromagnit rele,S- kondensator, R-qarshilik, K-kalit.
Natijada kontakt ulangandan boshlab toelektromagnit rele ishga tushganga qadar ma‘lum vaqt o‘tadi. Odatda vaqt aktivqarshilikni o‘zgartirish orqali sozlanadi. Rele o‘zgaruvchan qarshiligi dastagidagi strelka shkaladagi vaqtni sekundlarda ko‘rsatiladi. Masalan kondensator sigimi 6 MkFva qarshilik 2 mOm bo‘lganda RSkonturini vaqt doimiysi  =RC=2∙10⁵∙6∙10^-6=12 s, ishga tushish vaqti esa t=4
=48s bo‘ladi.Dasturli vaqt relelari texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish uchun qo‘llaniladigan engzarur elementlardan xisoblanadi. Bu relelar shuningdek, komanda opparatlari va dasturli qurilmalari texnologik jarayon davomida operatsiyalarni boshlash va to‘xtatishni, ularni ma‘lum vaqt, ya‘ni optimal tsikl oraligida o‘zaro boglangan holda o‘tishini ta‘minlaydi. Vakt relelarining turlari juda ko‘p, ishlash printsiplari ham turlicha, signal kechiktirish vaqti 0,5sdan boshlab bir necha soatlar, sutkalarni tashkil qilishi ham mumkin.Elektromexaniq vaqt relelarini tayorlashda sinxron dvigatellar, ham da soat mexanizmlaridan foydalaniladi. Xozirgi kunda sanoatjarayonlarini avtomatlashtirishda VS-10 ham da
MKP rusumli dasturli qurilmalar ko‘proq uchrab turadi.Gerkonlar avtomatik
boshqarish qurilmalarida ishlatiladigan asosiyelementlar xisoblanadi 3.2.5-rasm). Gerkon – bu shisha idish bo‘lib ichiga vodorod, inert gazi yoki izolyatsion suyuqlik kiritilgan kontaktdan iborat. Kontaktni ochish yoki yopish uchun tashqi magnit maydonidan foydalaniladi. Ularning ishlash muddati kontaktli qurilmalarga nisbatan sezilarli ko‘p.


3.2.5.-rasm. Gerkonning sxemasi.

3.