O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta

Kuchaytirgichlarda teskari bog’lanish. Ko‘pincha, kuchaytirgichning barqaror ishlashini ta`minlash uchun teskari bog‘lanishdan foydalaniladi. Chiqish zanjiridagi signal ma`lum qismining kirish zanjiriga uzatilishi teskari bog’lanish deb ataladi. Teskari bog‘lanish manfiy va musbat bo‘lishi mumkin. Musbat teskari bog‘lanish generator kaskadlarida qo‘llanadi. Kuchaytirish kaskadlarida manfiy teskari bog‘lanishdan foydalaniladi (musbat teskari bog‘lanish kuchaytirgichlar uchun zararlidir). Teskari bog‘lanish kuchlanishi chiqish kuchlanishining ma`lum qismini tashkil qiladi va teskari bog‘lanish koeffisienti () bilan har akterlanadi. Teskari bog‘lanishli kuchaytirgichlarda:
_{K } ^uchiq
^usign
u_SIGN=u_KIR-u_TB=u_KIR-u_ChIQ=u_KIR(1-K).

Demak,

^Ktb
_ ^Кukir
^usign
_ ^Кukir u_kir (1 К )
_ К
1К

Teskari bog‘lanish manfiy bo‘lganida <0 bo‘ladi va
^Ktb
_ К
1 К
, ya`ni

kuchaytirish koeffisenti kamayadi. Lekin kuchaytirgichning chastota va faza buzilishlari kamayadi.

R_E qarshiligi teskari bog‘lanish zanjiri bo‘lib chiqish zanjiridagi kuchlanishni qisman kirish zanjiriga uzatadi. Shuning hisobiga boshlang‘ich ish nuqtasining parametrlari stabillashadi.
Quyi chastotali kuchaytirgich. Hozirgi vaqtda eng keng tarqalgan kuchaytirgichlarda kuchaytiruvchi element sifatida ikki qutbli yoki bir qutbli tranzistorlar ishlatiladi. Kuchaytirish quyidagicha amalga oshiriladi. Boshqariladigan element (tranzistor) ning kirish zanjiriga kirish signalining kuchlanishi (u_KIR) beriladi. Bu kuchlanish ta`sirida kirish zanjirida kirish toki hosil bo‘ladi. Bu kichik kirish toki chiqish zanjirdagi tokda o‘zgaruvchan tashkil etuvchini, hamda boshqariladigan elementning chiqish zanjirida kirish zanjiridagi kuchlanishdan ancha katta bo‘lgan o‘zgaruvchan kuchlanishni hosil qiladi. Boshqariladigan elementning kirish zanjiridagi tokning chiqish zanjiridagi tokka ta`siri qancha katta bo‘lsa, kuchaytirish xususiyati shuncha kuchlirok bo‘ladi. Bundan tashqari, chiqish tokining chiqish kuchlanishiga ta`siri qancha katta bo‘lsa (ya`ni R_I katta), kuchaytirish shuncha kuchliroq bo‘ladi.
3.1.4-rasmda umumiy emitterli (UE) kuchaytirish kaskadining sxemasi, hamda kirish va chiqish harakteristikalari ko‘rsatilgan. Kuchaytirish kaskadlari UE, UB, UK sxemalar bo‘yicha yig‘iladi. Umumiy kollektorli (UK) sxema tok va quvvat bo‘yicha kuchaytirish imkoniyatiga ega, bunda R_u<1.
Sxema asosli, kaskadning yuqori chiqish qarshiligini kichik qarshilikli iste`molchi bilan moslash uchun ishlatiladi va emitterli takrorlagich deb ataladi. Umumiy bazali (UB) sxema bo‘yicha yig‘ilgan kaskadning kirish qarshiligi kichik bo‘lib, kuchlanish va quvvat bo‘yicha kuchaytirish imkoniyatiga ega. Bunda K_i<1. Chiqishdagi kuchlanishning qiymati katta bo‘lishi talab etilganda, mazkur kaskaddan foydalaniladi.

a)



3.1.4 – rasm. Umumiy emitterli (UE) kuchaytirish kaskadining sxemasi
Ko‘pincha, umumiy emitterli (UE) sxema bo‘yicha yig‘ilgan kaskadlar ishlatiladi (3.1.4, a- rasm). Bunday kaskad tokni ham, kuchlanishni ham kuchaytirish imkoniyatiga ega. Kuchaytirish kaskadining asosiy zanjiri tranzistor (VT), qarshilik R_K va manba E_K dan iborat. Qolgan elementlar yordamchi sifatida ishlatiladi. C₁ kondensator kirish signalining o‘zgarmas tashkil etuvchisini o‘tkazmaydi va bazaning tinch holatidagi U_bd kuchlanishning R_G qarshilikka bog‘liq emasligini ta`minlaydn. Kondensator S<sub>2</sub> iste`molchi zanjiriga chiqish kuchlanishining doimiy tashkil etuvchisini o‘tkazmay o‘zgaruvchan tashkil etuvchisinigina o‘tkazish uchun xizmat qiladi. R₁ va R₂ rezistorlar kuchlanish bo‘lgich vazifasini o‘tab, kaskadning boshlang‘ich holatini ta`minlab beradi.
Kollektorning dastlabki toki (I<sub>KD</sub>) bazaning dastlabkn toki I<sub>bd</sub>, bilan aniqlanadi. Rezistor R<sub>i</sub> tok I<sub>bd</sub> ning o‘tish zanjirini hosil qiladi va rezistor R<sub>2</sub> bilan birgalikda manba kuchlanishining musbat qutbi bilan baza orasidagi kuchlannsh U<sub>bd</sub> ni yuzaga keltiradi.
Rezistor R<sub>E</sub> manfiy teskari bog‘lanish elementi bo‘lib, dastlabki rejimning temperatura o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lmasligini ta`minlaydi. Kaskadning kuchaytirish koeffisienti kamayib ketmasligi uchun qarshilik R_E ga parallel` qilib kondensatrr S<sub>E</sub> ulanadi. Kondensator S<sub>E</sub> rezistor R<sub>E</sub> ni o‘zgaruvchan tok bo‘yicha shuntlaydi.
Sinusoidal o‘zgaruvchi kuchlanish (U<sub>kir</sub>=U<sub>kir.max</sub> sint) kondensator S orqali baza - emitter sohasiga beriladi. Bu kuchlanish ta`sirida, boshlang‘ich baza toki I_bd atrofida o‘zgaruvchan baza toki hosil bo‘ladi. I_bd ning qiymati o‘zgarmas manba kuchlanishi E_K va qarshilik R₁ ga bog‘liq bo‘lib, bir necha mikroamperni tashkil qiladi. Berilayotgan signalning o‘zgarish qonuniga bo‘ysunadigan baza toki iste`molchi (I<sub>bd</sub>) dan o‘tayotgan kollektor tokining ham shu qonun bo‘yicha o‘zgarishiga olib keladi. Kollektor toki bir necha milliamperga teng. Kollektor tokining o‘zgaruvchan tashkil etuvchisi iste`molchida amplituda jihatdan kuchaytirilgan kuchlanish pasayuvi U_ChIQ ni hosil qiladi. Kirish kuchlanishi bir necha millivol`tni tashkil etsa, chiqishdagi kuchlanish bir necha vol`tga tengdir. Kaskadning ishini grafik usulda tahlil qilish mumkin. Tranzistorning chiqish harakteristikasida AV nagruzka chizig‘ini o‘tkazamiz (3.1.4,b- rasm). Bu chiziq U_KE=E_K , I_K=0 va U_KE=0 , I_K=E_I/R_I koordinatali A va V nuqtalardan o‘tadi. AV chiziq I_Kmax , U_Kemax va R_K=U_Kmax I_Kmax bilan chegaralangan sohaning chap tomonida joylashishi kerak. AV chiziq chiqish harakteristikasini kesib o‘tadigan qismda ish uchastkasini tanlaymiz. Ish uchastkasida signal eng kam buzilishlar bilan kuchaytirilishi kerak. Nagruzka chizig‘ining S va D nuqtalar bilan chegaralangan qismi bu shartga javob beradi. Ish nuqtasi O, shu uchastkaning o‘rtasida joylashadi. DO kesmaning abssissalar o‘qidagi proeksiyasi kollektor kuchlanishi o‘zgaruvchan tashkil etuvchisining amplitudasini bildiradn. SO kesmaning ordinatalar o‘qidagi proeksiyasi kollektor tokining amplitudasini bildiradi. Boshlang‘ich kollektor toki (I_KO) va kuchlanishi (U_KEO) O nuqtaning proeksiyalari bilan aniqlanadi. Shuningdek, O nuqta boshlang‘ich tok I_bO va kirish harakteristikasidagi O ish nuqtasini aniqlab beradi. Chiqish harakteristikasidagi S
va D nuqtalarga kirish harakteristikasidagi S‘ va D‘ nuqtalar mos keladi. Bu nuqtalar kirish signalining buzilmasdan kuchaytiriladigan chegarasini aniqlab beradi.
Kaskadning chiqish kuchlanishi
^uChIK⁼ⁱK ^RI
Kaskadning kirish kuchlanishi
^UKIR⁼ⁱb ^RKIR
bu erda R_KIR - tranzistorning kirish qarshiligi.
Tok i_Ii_b qarshilik R_IR_kir bo‘lgani uchun sxemannng chiqishidagi kuchlanish kirish kuchlanishidan ancha kattadir. Kuchaytirgichning kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish koeffisient K_U quyidagicha aniqlanadi:
_{K } ^Uchiqmax