O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti

Fe
N
TiC
TiC
N
Ti
FeC
y
x
x





 
 
Titanni murakkab karbid va sianidlarni hosil bo‟lishi temir matritsani keskin 
mo‟rtlashishiga va tezkesar po‟latning kesish xossalarini pasayishiga olib keladi.  
Puxtalashning  samarali  usuli  –  bu  titan  diboridi  (TiB
2
)  ni  azot  bilan  birga 
singdirishdir  [11].  Puxtalangan  yuza  strukturasi  rivojlanishi  yangi  kimyoviy 
birikmalarni,  bor  karbidlari  va  nitridlarni  paydo  bo‟lishi  quyidagi  reaktsiya 
bo‟yicha kechadi: 
 
BN
C
B
N
TiC
N
C
TiB
4
y
x
2





 
 
Paydo 
bo‟lgan 
birikmalarning 
qattiqligi, 
yeyilishga 
chidamliligi, 
issiqbardoshligi va issiklik o‟tkazuvchanligi juda yuqori bo‟ladi, bu esa asbobning 
yuqori kesish xossalarini ta‟minlaydi. Keltirilgan birikmalardan tashqari karbid va 
nitridlarga  qaraganda  yuqori  temperaturaga  chidamlilik  va  qatiqlik  bilan  ajralib 
turuvchi volfram va kobalt boridlari ham hosil bo‟lishi mumkin.  
Ionli  singdirish  yo‟li  bilan  puxtalangan  kesuvchi  asbob  yuzalarining 
ishqalanish  koeffitsientlari  kichik  bo‟ladi,  bu  esa  kesish  kuchlarni  va 
temperaturalarni  pasayishiga,  natijada  ishlangan  yuzaning  g‟adir-budurlikligini 
kamayishiga olib keladi. Bularni hammasi kesuvchi asbobning turg‟unligiga ijobiy 
ta‟sir qiladi. Turg‟unlik - bu kesuvchi asbobni ma‟lum qiymatgacha yeyilishigacha 
                                                 
12
 
Getter 
— gaz yutuvchi, ya’ni inert gazlardan tashqari barcha gazlarni xemosorbtsiya hisobidan  yutuvchi va ushlab 
qoluvchi modda
 

---

82 
 
ishlagan  vaqtidir.  3.8  rasmda      ШХ15СГ  markali  po‟latni  har  xil  ionlar 
singdirilgan  T15K6  qattiq  qotishmali  tokarlik  keskichlar  bilan  yo‟nilganda, 
ularning tirg‟unliklari keltirilgan.  
 
 
 
3.8 rasm. ШХ15СГ po‟lat T15K6 keskich bilan yo‟nilganda, bu 
keskichlarning turg‟unligini kesish tezligiga bog‟liqligi: 1- oddiy keskichlar; 2 – Al 
va N ionlari singdirilgan keskichlar. 
Puxtalangan kesuvchi asboblar yuqori kesish tezliklarda ishlatilishi mumkin, 
bu ishlov berish ish unumi oshirish mumkin degani.