O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Ashshurbanipalning
(er.aw.669-635 yillar hukmronlik qilgan) 
Nineviya shahrida 
to’plangan 30.000 
taxtachadan iborat kutubxonasi bo’lgan.
Loy taxtachalarga podsho annallari, muhim tarixiy voqealar xronikasi, 
qonunlar to’plami, adabiy asarlar va ilmiy matnlar yozilgan. 
Ashshurbanipal
kutubxonasining alohida ilmiy qimmati shundaki, bu kutubxonada dunyoda 
birinchi marta 
kitoblar tizimli to’plangan va ma'lum tartibda joylashtirilgan. 
Ko’pgina kitoblar bir necha nusxada mavjud. Katta matnlar bir xil hajmdagi loy 
taxtachalarda bayon qilingan. Shunday matnlar qirqdan yuztagacha taxtachaga 
yozilgan. Har bir taxtachada undan foydalangandan so’ng o’z o’rnida qaytarish 
imkonini bergan tartib raqamlari qo’yilgan.
Qadimgi Mesopotamiya arxivlar makoni bo’lgan. Eng qadimgi arxivlar 
er.aw. Ill ming yillikning birinchi choragiga tegishli. Bu davrda arxiv ma'lumotlari 
yozilgan taxtachalar namlikdan saqlash uchun mumlangan savatlarda saqlangan. 
Er.aw. XIX asrga oid 
Ur shahri 
arxivi maxsus xonada yog och tokchalarida 
saqlangan. Er.aw. XVIII asrga oid boy arxiv 
Mari podshosi 
saroyidan, 
Uruk
shahridan 
er. aw . VIII-VI asrlarga oid 2500 xo’jalik hujjatlari arxivi topilgan.
Qadimgi 
Shumer va keyingi Bobil maktablarida asosan davlat va 
ibodatxonalar uchun kotiblar tayyorlangan. Maktablar ta'lim va madaniyat o’chog'i 
bo’lgan. Maktabda asosan 
shumer tili va adabiyoti 
o’qitilgan. Yuqori sinf 
o’quvchilari kelajakda tor mutaxassislashuvga qarab grammatika astronomiya va 
matematikadan bilim olganlar. O’zini fanga bag'ishlamoqchi bo’lgan o’quvshi 
bo’lsa huquq, astronomiya, tibbiyot va matematikani o’rgangan. Maktabda jismoniy 
jazo keng qo’llanilgan. Mesopotamiya maktablari o’quvchilarining sinf xonasida 
fanlarni o’rganish uchun loy taxtachalarda yozgan mashq matnlari bizgacha yetib 
kelgan.
Shumer adabiyotiga oid epik asarlar, afsonalar, madhiya, doston, ertak va 
maqollar to’plami bizgacha 
yetib kelgan. Shumer shahrini qo’shni qabilalar 
hujumlari natijasida halokati to’g'risida ma’lumot beradigan asarlar alohida o’rin 
tutadi. 
«Ur shahri aholisining falokati motam yig'isi»
(er.aw. XX 
asr oxiri) 
asarida ayollar, qariyalar va bolalaming ochlikdan qiynalishi, yong'indan qolgan 
uylarda halok bo’lganlami tafsilotlari batafsil tavsiflagan.
Shumer adabiyotining eng mashhur - namunasi afsonaviy qahramon 
Gilgamesh 
to’g'risidagi epik afsonalar to’plamidir. Bu asar akkad tilida qayta 
ishlangan 
nusxada to’laroq ko'rinishda Ashshurbanipal kutubxonasida topilgan. 
Er.aw. II ming yillik oxirida Bobilda 
akkad tilida 
yozilgan falsafiy mavzudagi 
«ha men donolik ilohini sharaflayman»
asari saqlanib qolgan. U aybsiz, mashaqqat 
chekkan kishining shafqatsiz taqdiri to’g'risida hikoya qiladi.
Shu mavzuga yaqin «Bobil teodisiyasi: (so’zma - so’z tarjimasi, 
«xudoni
oqlash»
) poemasi er.aw. IX asrda paydo bo’lgan. Uning muallifi podsho saroyida
- 1 1 7 -

---

koxin bo’lib xizmat qilgan,