O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

shumer-bobil-xett 
lug atlarining 
tuzilishidir.
Bizgacha Xett podshosi bosh otboqari Kikulli ismli kishi tuzgan yilqichilik 
to’g’risidagi ajoyib qo’llanma yetib kelgan.
Xett haykal va rel’yeflari vazmin va ulug'vorligi bilan 
ajralib 
turadi. 
Mamlakatda ayniqsa, mudofaa inshootlari qal’a devoilari qurish yuqori darajada 
bo’lgan. Xett madaniyati ko’p asrlik shimoliy Mesopotamiyada va unga yaqin 
boshqa hududlarda yashagan qabila va xalqlaming madaniyatini o’zida aks 
ettirgan va boshqa madaniyatlarga xam o’z ta’sirini 
o’tkazgan. Xettlaming 
madaniy merosi Xett davlati halokatidan keyingi asrlarda ham boshqa qo’shni 
mamlakatlar madaniyatiga ijobiy ta’sir o’tkazadi.
Mitanni 
(akkad tilida-Xanigalabat) davlatida (er. aw . 1560-1260-yillar) 
yuqori Mesopotamoyada Xurrit qabilasi mitannilar XVI asrda asos soldilar. Mitanni 
poytaxti yuqori Xaburdagi Vassokanda joylashgan edi. Mitanni podsholari hind-oriy 
sulola ismlarini saqlab qolib “Mand jangchilari podshosi” va “Xurri jangchilari 
podshosi” unvonlariga ega edilar. Hind-oriy ma’budlari Indra, Mitra-Varuna va 
Nasati hukmron sulolarining homiy xudolari edi. Mesopotamiyadagi arxeologik 
qazishmalar 
XIX asr o’rtalarida shimolda: dastlab qadimgi topilmalar bilan 
qiziqadigan ishqiboz kishilar tomonidan, keyinchalik mutaxassis-arxeologlar amalga 
oshirdilar. Ikki daryo oralig'idagi birinchi shaharlar qachonlardir Osuriya davlati 
mavjud bo’lgan shimolda paydo bo’lgan edi. 1842 yil fransuz diplomat! E.P.Botta 
mahalliy afsonalarda Osuriyaning qadimgi poytaxti bilan bog'liq bo’lgan Kunjik 
tepaligini (Turkiya) qazishdan boshladi. 1846-1847-yilda ingliz diplomat! G. A. 
Leyyard Nimrud tepaligini qazib, qadimiy Osuriyaning Kalxu shahri qoldiqlarini 
ochdi. Tepalikdan podsho saroylari, odam-ho'kiz, odam-sher haykallari va badiiy 
rel’yeflar topildi.
Leyyardning xodimi U. Rassam Ktmjik tepaligidagi qazishmalami davom 
ettirib podsho Ashshurbanipalning 
va harbiy manzaralar tasvirlangan ajoyib 
rel’yeflar bilan bezatilgan saroyi va podshoning boy kutubxonasini ochdi. Nimrud 
tepaligi yaqinidagi 
Balavat nomli joyda 
eramizdan avvalgi 
IX 
asrga oid 
yodgorliklar, jumladan harbiy yurish va xiroj to’lash manzarasi tasvirlangan Balavat 
darvozalari deb atalgan 4 ta jez taxtani topdi.
Siklizm nazariyasi bilan bir qatorda tarixiy jarayonning tartibsizligi va uni 
bilish mumkin emasligi nazariyasi keng tarqalgan. Faqat keyingi yillarda ijtimoiy 
tabaqalanish, xo’jalikni tashkil qilish, shaharlar, savdo-hunarmandchilikning o’mi, 
ibodatxonalar xo’jaligi 
bo’yisha muhim ijtimoiy-iqtisodiy tadqiqotlar (A. 
Falkenshteyn, A. L. Oppenxeym, I. Gelba va V. Leman asarlari) paydo bo’ldi.
~
156
-

---

Osurshunoslik markazlari dastlab Angliya va Fransiyada, XX asr boshlaridan 
Germaniya bo’ldi. Fashistik tuzum sharoitida ko’pgina osurshunos olirnlar AQShga 
kuchib ketdilar. Hozir AQShda mashhur osurshunoslik markazlari faoliyat 
ko'rsatmoqda. Angliya, Fransiya va Germaniyada ham osurshunoslik maktablari 
ilmiy tadqiqotlami olib bormoqdalar.
Qadimgi Osuriya markazi Ashshur bo’lgan kichik hududni o’z ichiga olgan 
edi. Ammo ilk Osuriya jamiyatida savdo yetakchi o’rin egalladi. Qadimda Osuriya 
orqali