Yillarda aqshga 25 mln kishi ko’chib keldi

Fuqarolar urushidan keyin yagona ichki bozorning kelganligi, qulchilikning tugatilishi, quldorlik latifundiyalarining bekor qilinishi, unumdor yerlarning, foydali qazilma boyliklarning ko’pligi, sersuv daryolar va poyonsiz o’rmonlar, amerika xalqining tadbirkorligi mamlakat iqtisodiy taraqqiyotining nihoyatda tezlashuviga sabab bo’ldi. Ayni paytda, AQShga qo’shni davlatlar (Kanada va Meksika) kuchsiz edi. Bu hol AQShni ortiqcha harbiy xarajatlardan xalos etdi. Bundan tashqari, AQShga yashash uchun kelganlarning katta qismi amalda yuqori malakali mutaxassis kishilar edi.

1870-1914- yillarda AQShga 25 mln. kishi ko’chib keldi. Bu ham AQSh taraqqiyotida muhim rol o’ynadi, Shuningdek, ishchi kuchiga doimiy muhtojlik yangi texnika va texnologiyalarning ishlab chiqa-rishga keng joriy etilishiga yo’l ochdi. 1900- yilda mamlakat aholisi-ning atigi 6 foizi savodsiz edi. Qo’lida biror hunarning yo’qligi uyat hisoblanadigan hodisaga aylandi. Bu omillar ham AQShning gurkirab rivojlanishiga olib keldi.

19 asrning oxirgi o’ttiz yili AQSh tarixida taraqqyotning yuksakligi va juda muhim iqtisodiy va siyosiy voqealar bo’lganligi bilan xarakterlanadi. Agar 1860- yil AQSh sanoat mahsuloti hajmi jihatidan dunyoda 4-o’rtnda turgan bo’lsa, 1894- yilga kelganda birinchi o’ringa chiqib oldi. 1894- yilda AQShning sanoat mahsuloti G’arbiy Yevro-padagi hamma mamlakatlar mahsulotining yarmiga teng va Buyuk Britaniya mahsulotidan esa ikki baravar oshiq edi.

AQShda keng bozorning vujudga keltirilishi kapitalizm taraqqi-yoti uchun juda katta ahamiyatga ega bo’ldi. Hammadan oldin bunga qishloq xo’jaligidagi kapitalizm taraqqiyotining «amerikacha yo’li» g’alaba qilganligi, g’arbiy hududlarning tezlik bilan o’zlashtirilganligi, katta tezlik bilan temiryo’llar qurilganligi va immigratsiya natijasida aholining tez ko’payishi ham yordam berdi.

AQSh sanoati o’sishida Yevropa kapitali ham muhim rol o’ynadi. 1880- yilda Yevropa davlatlari AQShga 2 mlrd. dollar kapital kiritgan bo’lsalar, bu ko’rsatkich 1890- yilda 3 mlrd. dollarga yetdi. Biroq, AQSh chetga kapital chiqarish bo’yicha Angliya, Fransiya va Ger- maniyadan orqada edi.

AQSh 19 asrning so’nggi 30 yili ichida barcha sarmoyani aso-san tinch qurilishga sarfladi.

1886- yil 1- may kuni umumiy ish tashlashlarda 350 mingdan ortiq ishchi ishtirok etdi. Buning natijasida 200 mingga yaqin ishchi 8 soatlik ish kuni joriy etilishiga erishdi. Biroq, keyingi 2 yilda bu muvaffaqiyat deyarli yo’qqa chiqdi.

8 soatlik ish kuni uchun boshlangan harakat Chikagoda juda ham keskin tus oldi. 1886- yil 3- mayda shaharning Senno maydonida bo’lgan ommaviy miting vaqtida politsiya ish tashlaganlarga qarab o’q uzdi. Natijada 6 kishi o’ldirildi va ko’plab ishchilar yarador bo’ldi. Darg’azab bo’lgan Chikago ishchilari 4- mayda shu xunrezlikka qarshi norozilik bildirib, ommaviy miting tashkil qildilar. Qurolli politsiya otryadlari ishchilarga qarshi yuborildi. Sudning qaroriga muvofiq, 1887-yil 11- noyabrda ommaviy harakat rahbarlaridan 4 kishi (Parsons, Fisher, Engel va Shpislar) dorga osildi. Ular o’limga tik qaradilar. Shpis oxirgi so’zida «Shunday zamon keladiki, bizning sukunatimiz nutqlarimizdan ham o’tkirroq bo’ladi» degan edi.

19 asr oxiriga kelib ijtimoiy harakatga rahbarlik 1881- yilda tuzilgan «Qo’shma Shtatlar va Kanada uyushgan tred-yunionlari va ishchi itti-foqi federatsiyasi»ga o’tdi. 1886- yilda u Amerika Mehnat Federatsiyasi degan nom oldi. AMF asosan yuqori malakali ishchilar manfaatini himoya qilardi. 1914- yilda uning a’zolari soni 2 mln. kishini tashkil etdi. AMF siyosiy kurashga qarshi edi.

Tashkilot ishchilar manfaati yo’lidagi kurashda Kongress a’zolari hamda korxona egalariga ta’sir o’tkazishga alohida e’tibor berdi. Hu-kumat 1894- yilda sentabrning birinchi dushanbasini «Mehnat kuni» bayrami deb e’lon qilishga majbur bo’ldi. Bu bayram hozirgacha ni-shonlanib kelinmoqda.

1913- yil sentabrda 12000 korxonada kon ishchilari chidab bo’lmaydigan og’ir mehnat sharoitiga qarshi ish tashladilar. Ular 8 soatlik ish kuni joriy etilishini va ish haqini 10 foizga oshirishni talab etdilar. Hukumat ishchilarga qarshi kuch ishlatdi. 1914- yil bahorida butun Kolorado shtatida harbiy holat e’lon qilindi. 20- aprelda ishchi lagerlari o’qqa tutildi. Ko’plab ishchilar halok bo’ldi va yarador qilin-di. Ish tashlovchilarning rahbarlari esa otib tashlandi. Ishchilar majburan konlarga qaytarildi.

Fuqarolar urushidan so’ng negrlar ozodlikka erishdilar. Bircq, ular tenghkka ensna olmadilar. Mamlakatda segregatsiya tartibi qaror topdi. Negrlar oq tan-lilar o’qiydigan maktabga, oq tanlilar qatnaydigan cherkovga borol-masdi. Oq tanli chiqqan transportga chiqa olmasdi. Hatto mozorlar ham alohida edi. Shu tariqa, mamlakatda irqchilik ayj oldi. Ayniqsa, Janubda yashaydigan negrlar ahvoli og’ir edi. Ular Shimolga qochib o’tardilar. Biroq, bu yerda ham ular alohida mavzelarda (negr kvartal-larida) yashashga majbur edilar. Qarzdor negr qamoqqa olinishi va qarzdan qutulishi uchun istagan kishiga kontrakt asosidagi ishchi qilib berilishi mumkin edi. Janubiy shtatlarda negrlar saylov huquqidan mahrum etilgan edilar. Negrlarning ilg’or ziyoli guruhlari negr xal-qining teng huquqli fuqaro bo’lishlari yo’lidagi kurashga rahbarlik qildilar. Ular kurashning tinch yo’lini tanladilar.

AQShning tub yerli aholisi— hindular qattiq azob- uqubatlarga duchor etildi. Hindular o’z haq-huquqlari uchun kuchlari yetguncha kurashdilar. Biroq, kuchlar nihoyatda noteng bo’lgan kurashda ular yengildilar.

1880- yilgi oxirgi jangda yengilgan hindular alohida rezervatsiya-larga surib chiqarildi. Bu rezervatsiyalar eng unumsiz tashlandiq yer-lar edi. Bu yerda ular hukumat «vasiyligi»ga olindilar. Hindular masalasi ana shunday yo’l bilan hal etildi.

1900—1914- yillar AQSh tarixiga «taraq-qiyparvar davr» nomi bilan kirgan. Bunga AQSh prezidentlarining monopoliyalarga qarshi kurash olib borganliklari sabab bo’lgan.

Monopoliyalarga qarshi kurashdan maqsad — o’rta tabaqalar man-faatini himoya qilish edi. Monopoliyalarga qarshi kurash tarafdorlari taraqqiyparvarlar deb ataldi. Ularning safida 1901- yilda AQSh Prezi-denti lavozimini egallagan T.Ruzvelt ham (1858—1919) bor edi.

U amerika-ispan urushida shaxsan qatnashib shuhrat ham qozon-gan edi. T.Ruzveltning monopoliyalarga qarshi kurash siyosati «Ado-latli yo’l» deb nom oldi.

LRuzvelt hukumati ayni paytda ishchilar bilan ish beruvchilar o’rtasidagi mojarolarda hakamlik vazifasini ham bajara boshladi. T. Ruzvelt hukumati trestlarga qarshi 20 dan ortiq sud jarayonini tashkil etdi. Bular ma’lum natijalar ham berdi. Xususan, sud qarori bilan Morgan nazorat qiladigan temiryo’l kompaniyasi ikkiga bo’lindi. 1906- yilda temiryo’llar faoliyatini tartibga soluvchi qonun qabul qilindi.

1912- yilgi prezident saylovlarida demokrat V.Vilson g’alaba qo-zondi. U birinchi jahon urushi arafasida bojxona tariflari to’g’risida yangi qonun (Unlervud qonuni) qabul qilinisliiga erishdi. Qonunga ko’ra tarif stavkasi 10 foizga kamaytirildi. Daromadning oshib borishiga qarab qo’shimcha soliq solinadigan bo’ldi. Saylov tizimida ham islohot o’tkazildi.

1. 50 yilda AQSh bayrog'ining hozirgi shaklida (1958 yulduz bilan) dizayni 17 yoshli o'quvchi tomonidan yaratilgan. Bu Robert Xefning uy vazifasi edi, u aytmoqchi, 4- ni oldi.

2. 1956 yilda biz Xudoga ishonamiz AQShning rasmiy shioriga aylandi. Ehtimol, u Fuqarolar urushi davrida paydo bo'lgan va endi u barcha Amerika banknotalariga qo'llaniladi.

3. Ozodlik haykalining tojidagi ettita nur etti qit'ani anglatadi. Ularning har birining uzunligi 2,75 m va og'irligi 68,5 kg.

4. Agar cho'ntagingizda 10 dollar bo'lsa va umuman qarzingiz bo'lmasa, demak, siz amerikaliklarning 25 foizidan boysiz. Qo'shma Shtatlarning tashqi qarzi 21 trillion dollardan oshadi va doimiy ravishda o'sib bormoqda.

5. AQShda bolalarning qariyb 40 foizi nikohsiz tug'ilgan. Bu, birinchi navbatda, Amerikada o'zlarining munosabatlarini qonuniylashtiradiganlarga qaraganda pasportlarida muhrsiz yashaydigan juftliklar ko'proq ekanligi bilan izohlanadi. Qizig'i shundaki, har 8-chi er-xotin Internetda uchrashishdi.

6. Amerikaliklarning 74 foizi Xudoga ishonishiga qaramay, statistik ma'lumotlarga ko'ra, 42 foizi arvohlar mavjudligiga, 26 foizi - jodugarlar va 24 foizi - reenkarnatsiyaga ishonishadi. Shu bilan birga, Amerika Qo'shma Shtatlari ilmiy maqolalar soni bo'yicha etakchilik qilmoqda, bu dunyo bo'ylab nashr etilganlarning taxminan 30 foizini tashkil etadi.

8. AQShda rasmiy davlat tili mavjud emas. Amerikaliklarning 80 foiziga xos bo'lgan ingliz tilining maqomini qonuniylashtirish bo'yicha takliflar bir necha bor ilgari surilgan. Ammo federal darajada bunday qaror hech qachon qabul qilinmagan.

9. 1776 yildan 1967 yilgacha AQShda turli irq vakillari o'rtasidagi nikoh taqiqlangan.

10. AQShda juda kulgili qonunlar mavjud. Masalan, Ogayo shtatida yakshanba kunlari jo'xori donalarini sotib ololmaysiz, Nyu-Orlean, Luiziana shtatida siz timsohlarni yong'in gidrantiga bog'lay olmaysiz, Nyu-Yorkda cho'ntagingizda muzqaymoq olib yurolmaysiz va Arizonada sizga jarima solinadi. agar siz eshakni hammomda uxlash uchun qo'ysangiz.

11. AQSh harbiylariga Xitoyda ishlab chiqarilgan AQSh bayroqlaridan foydalanish taqiqlanadi.

12. AQShning 7 shtatida - Arkanzas, Merilend, Missisipi, Shimoliy Karolina, Janubiy Karolina, Tennessi va Texasda - ateistlar davlat lavozimlarida ishlay olmaydilar. Bu mahalliy konstitutsiyalar tomonidan taqiqlangan.

13. Deklarning 90 foizida kokain izlari bor. Ulardan ba'zilari kokainni nafas olish uchun ishlatilgan, ba'zilari esa giyohvand moddalar savdosi paytida ishlatilgan.

14. Amerikada 4 kishi bor, ularning ismlari va familiyalari aynan bir xil. Ko'pincha bu Tomas Tomas.

15. Xotini bilan ajrashganidan keyin saylangan yagona Amerika prezidenti bu Ronald Reygan edi. Shu bilan birga, AQShda har soatda 100 ga yaqin turmush qurgan juftliklar ajrashmoqda. Donald Tramp ham bir necha bor ajrashgan, ammo 2016 yilda saylanganida, Melaniya bilan turmush qurishi allaqachon o'z kuchini isbotlagan edi.