O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

maglar 
bo’lgan. Zartushtiylik odamlami 
qurbonlik qilishni taqiqladi,
odamlami bir-biriga mehribon bo’lishni targ’ib qildi. 
Doro 
I er. aw . 520-yil atrofida zartushtiylikni 
rasmiy davlat dini 
deb e’lon qildi.
Forsda 
qadimgi zartushtiylik 
tabiat xudolari
Mitra 
(quyosh xudosi), 
Anaxita (suv va hosildorlik xudosi)
va 
yorug'lik, oy, 
shamol
kabilami o’zida 
ifodalagan xudolarga sig'inilgan. Fors podsholari zardushtiylikning afzalligini tan 
olib, rasmiy din sifatida qabul qilgan bo’lsalarda eng qadimgi xudolardan voz 
kechmaganlar.
Axmoniylar boshqa dinlarga ham homiylik qilganlar. 
Doro 
I 
Bobil, Elam va
Yaxudiyadagi
buzib tashlangan ibodatxonalami qayta tiklashga buyruq beradi. Misr 
ishg’ol qilingach, Kambiz Misr urf-odatlari bo’yicha toj kiydi. U 
Sais shahridagi
ma'buda 
Neyt ibodatxonasida 
diniy marosimlarga qatnashadi. 
Doro 
I o’zini 
ma’buda Neytning o ’gli
deb e’lon qiladi, 
xudo Amon 
va boshqa 
Misr xudolariga
bagishlab ibodatxonalar quradi.
Diniy e'tiqodni markazlashtirish maqsadida 
Kserks 
(er. aw . IV asr) Eronda 
diniy islohot o’tkazadi. U Mitra, Anaxita va Zardusht inkor qilgan boshqa qadimgi 
ibodatxonalami yo’q qilmoqchi bo’ladi. Bu islohot o’z maqsadiga 
erishmaydi, 
yarim asrdan so’ng, qadimgi xudolarga sig'inish yana keng avj oladi. Ahmoniylar 
ibodatxonalami iqtisodiy qudrati haddan tashqari kuchayib 
ketmasligiga yo’l 
quymaslik uchun 
Misr, Bobil va Kichik Osiyodagi
ibodatxonalami davlat soliq 
majburiyatlarini o’tashga majbur qiladitar.
Forslar va boshqa 
xalq-elatlar Bobil, Misr va Elamning 
qadimiy 
madaniyatlarini o’zlashtirib oladilar. Forslarning eng katta madaniy yutuqlaridan 
biri o’ziga xos mixxatning yaratilishi bo’lgan. Fors mixxati akkad alfavitidan farq 
qilgan holda bor-yo'g'i 40 belgidan iborat bo’lib deyarli alfavitli yozuv bo’lgan.
Qadimgi fors me'morchiligining ulug’vor inshootlari Pasargad 
va 
Suzadagi 
saroy ansambllari edi. Pasargad shahri maydoni 135000 kv.mni tashkii qiladi. 
Bundan tashqari, 12000 kv.m sun’iy 
maydon hosil qilingan. Tog’ qiyaliklarmi 
tekislash bilan bu sun'iy maydonda shaxar uch tomondan devor bilan o’rab olinib, 
turtinchi tomoni tog" qoyasiga chiqadi. Fors podsholari barpo qilgan Persepol 
saroyiga 110 zinapoyali keng xashamatli pillapoyadan chiqilar edi. Doro Ining 
saroyi (apadana) 3600 kv.m. katta, tomining balandligi 20 m bo’lgan 72 ustunli 
zali bilan mashhurdir. Zinapoyaning bir tomonida rel’yeflar bilan 
33 qaram 
xalqlaming xiroj olib kelayotgani tasvirlangan. Bu haqiqiy etnografik muzey, 
qaysiki bu yerda turli xalq va qabilalaming o’ziga xos kiyimlari, qurollari va 
ulaming kasblarini ifodalaydigan tasvirlari toshga o’yib tushirilgan. Persepolda 
boshqa ahmoniy podsholaming saroylari ham joylashgan.
— 184 —

---

Persepoldan 3 km. o’zoqlikda Naqshi Rustam deb nomlangan qoyalarda 
Doro l va boshqa fors podsholarining rel'yeflar bilan bezatilgan qabrlari mavjud. 
Doro I davrida Suzada katta qurilishlar olib borilgan. Qurilish 
ashyolari 12 
mamlakatdan olib kelingan.
Qadimgi fors san'ati, Eron madaniyati an'analari