Oʻzbekiston respublikasi оliy va oʻrta maxsus

Key words: scientific creation, creative ability, professional competence, teaching methodology, in- tellectual ability.
Кириш. Республикамизда сўнгги йилларда талабаларнинг ижодий қобилиятларини ривож- лантириш жараёнини зарур ахборотлар билан таъминлаш, ўзлаштиришнинг мақбул ечимларини





¹ Michael Matthews (Ed.), Constructivism in Science Education, A Philosophical Examination (p. 125‒137). Dord- recht, Kluwer Academic Publishers.
²Teaching Chemistry – A Studybook A Practical Guide and Textbook for Student Teachers, Teacher Trainees and Teachers, 2013, p. 34.
топиш ва жорий қилишнинг меъёрий асослари яратилмоқда. “Олий таълим билан қамров даража- сини ошириш, халқаро стандартлар асосида юқори малакали, креатив ва тизимли фикрлайдиган, мустақил қарор қабул қила оладиган кадрлар тайёрлаш, уларнинг интеллектуал қобилиятларини намоён этиши ва маънавий баркамол шахс сифатида шаклланиши учун зарур шарт-шароит яратиш устувор этиб вазифалар белгиланган”.¹ Натижада бўлажак ўқитувчиларнинг ижодий қобилиятла- рини ривожлантириш педагогик, психологик имкониятлари яна-да кенгаяди.
Бўлажак ўқитувчиларнинг ижодий қобилиятларини ривожлантириш масалалари Б.Р.Адизов, Б.Абдуллаева, А.С.Акрамова, Г.Боймуродова, М.Э.Жумаев, Ш.Йўлдошева, Р.А.Мавлонова, Ш.Р. Райҳонов, М.И.Тошпўлатова, С.Усмонов, А.Эшмуротов, К.Қосимова, Х.Ғуломова, А.Ғ.Ҳайитов, А.Ҳамроқулов ва бошқалар томонидан тадқиқ қилинган.
Масалаларни ечишда фикрлаш даврлари ва фикрлаш давридаги фаолиятини бошқариш имко- ниятларини З.И.Калмикова, Ю.Н.Кулюткин, Н.А.Меньчинская, А.Ф.Эсауловларнинг тадқиқотла- рида атрофлича кўриб чиқилган. Масала ечимини топишда қўлланиладиган усуллар умумлаш- тирилган ҳолда тақдим этишни Г.Д.Балк, М.Б.Балк, Ю.М.Колягин, В.И.Крупич, Д.Пойалар, таъ- лим олувчиларни ностандарт масалаларни ечишга ўргатишни И.П.Бусланева, С.А.Зайцева, Т.Н. Миракова, Т.В.Пивоварук, И.Б.Румянцева, С.И.Сельдюкова, Л.В.Селькина, И.И.Целишевалар то- монидан қатор методик изланишлар амалга оширилган.
Европа мамлакатларида бўлажак ўқитувчиларнинг ижодий қобилиятларини ривожланти- ришнинг турли жиҳатларини Christoper Brumfit, Claudio Zaki Dip, Susanne Prediger, H.Colleen Mar- chant ва бошқалар томонидан ўрганилган.
Республикамизда таълим тизимини такомиллаштириш орқали ҳар томонлама етук, барка- мол, мустақил фикрлашга қодир, иродали, фаол ва ташаббускор кадрларни тайёрлашга катта эъти- бор берилмоқда. Ҳозирги даврда келиб, ишлаб чиқаришда техника ва технологияларнинг ривож- ланиши, илм ва фаннинг жадал тараққиёти мутахассис кадрлардан ўз билимларини мустақил ва мунтазам равишда чуқурлаштириб, янгилаб, тўлдириб ва кенгайтириб боришни талаб этади.
Юртимизда таълим тизимини ислоҳ қилиш билан бирга кадрлар тайёрлашнинг янги тизими яратилди. Ўқитиш методикасини такомиллаштириш ва оптималлаштириш, таълим жараёнида ил- ғор педагогик технологияларни, ўқитишнинг замонавий дидактик воситаларини интегратив қўл- лаш бўйича салмоқли изланишлар олиб борилди.
Ўзбекистон Республикаси олий таълим муассасаларида малака талаблари бўлажак ўқитув- чиларининг ижодкорлигини ривожлантиришнинг педагогик шарт-шароитлари, механизми, метод- лари ҳамда технологияларини ишлаб чиқишга ҳам алоҳида эътибор қаратмоқда. Олий таълим му- ассасаларида талабаларнинг шахсий ривожланиши уларнинг ижодий фикрлаш, мустақиллик, фа- оллик муносабатларининг бойиб бориши, дунёқарашларининг ўсиб бориши, ўз-ўзини назорат қи- лиш ва тарбиялашга бўлган эҳтиёжларнинг шаклланиши каби ҳолатлар билан тавсифланади.
Бўлажак касб эгалари, шунингдек, ўқитувчилар учун ҳам таълим муассасаларида таълим олиш жараёни – бу инсонда меҳнат фаолиятини муваффақиятли амалга оширишда аҳамиятли ҳи- собланган касбий билим, таълим сифати, компетентлик ва даражали мезонлар асосида ривожлан- тириш ҳамда ўз-ўзини такомиллаштиришнинг энг мақбул давридир. Бўлажак мутахассислар ушбу жараёнда билимларни жамлаш, сақлаш, узатиш, уларнинг истиқболда касбий фаолиятини ташкил этишда улардан самарали фойдаланиш каби ҳолатларни ўзида мужассам эттиради.
Мавзу бўйича изланишлар олиб борган бир қатор бошқа олимлар илмий асарларида бўлажак ўқитувчиларининг касбий-методик тайёргарлигини такомиллаштиришда илмий ижоддан фойдала- ниш мавзуси таҳлил қилинган. Турли муаллифлар томонидан эълон қилинган касбий компетенция муаммолари тўғрисидаги илмий мақолаларда ижодий изланиш энг асосий сифатлардан бири экан- лиги қайд этилади.²
Таниқли олим Н.А.Муслимовнинг таъкидлашича, ижодкорликни тадқиқ қилиш мустақил таълим олиш ва ижодий индивидуалликни ривожлантириш мақсадида ижодкорлик жараёнларини ташкил қилиш ва бошқаришнинг ижодий жараённи инновацион амалиётда моделлаштириш (ай-


¹ Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги “Ўзбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”ги фармони. https://lex.uz/ docs/ 4545884.
²Маматқулов А.Н. Касбий таълимда талабалар ижодкорлигини ривожлантириш. “Замонавий таълим” ил- мий-амалий оммабоп журнали, Тошкент, 2019, 12-сон, 11 ‒ 17-бетлар.
нан яратувчанлик фаолиятда шахснинг креатив потенциали ривож топади) билан боғлиқ мақбул шаклларини аниқлаш имконини берди. Бу ўринда, юзага келадиган мураккаблик ижодий ҳамкор- лик фаолиятини яхшироқ ташкил қилиш ҳамда бошқариш билан белгиланади, зеро, бунда онгли ижодий индивидуалликнинг тўғридан-тўғри англанмайдиган жараёнлари ҳам шаклланади.¹
М.Махмутов ижодий фаолиятни бундай таъкидлаган эди, ижодий фаолият–эвристик фаоли- ят бўлиб, унинг моҳияти муаммони тез тушунишдан, асосий ғоя, тушунчанинг моҳиятини англаб етишдан, ҳаракат усулини тезликда топишдан иборатдир. Бундай фаолият юқори жўшқинлик, субъектнинг объектга катта қизиқиши билан тавсифланади.²
Бўлажак мутахассиснинг ижодий фаолиятда иштирок этишига Ж.Гилфорд, А.Маслоу ва бошқа олимларнинг илмий ишлари бағишланган.³
Ижодий фаолиятнинг моҳиятини тавсифлаб, А.В.Петровский ва М.Т.Ярашевский унинг пси- хологик белгиларига эътиборни қаратишади. Бу талабаларда ижодий жараёнда психик ахлоқий си- фатларнинг, эстетик ҳисларнинг, интеллектуал қобилиятларнинг ривожланиши ва билимларни эгалланиши ҳисобланади. Психология нуқтаи назаридан, ижодкорлик жараёнининг ўзи – ижодкор- ликни ривожлантиришнинг методлари, шакллари ва ижодкорликни ривожлантириш воситалари- дир.⁴
Касб таълимида педагогик ижодкорлик динамик ҳодиса, мураккаб очиқ тизим, шахс ҳаётий дастури сифатида намоён бўлади. Замонавий ижодкор ўқитувчи педагогик фаолиятнинг репродук- тив усули ва ижодкорликдан бирини танлашда нафақат ўзлигини, ҳаётий мақсадларини рўёбга чи- қаради, у ўзини сифат жиҳатидан ўзгартиради, психологик тўсиқларни енгади, касбий аҳамиятли сифатларини ривожлантириш имкониятларини қидиради, ўз педагогик концепциясини ишлаб чи- қади. Умуман олганда, ўқитувчининг педагогик фаолияти учун, биринчидан, инновацион йўнал- тирилган, иккинчидан, ижодкорлик фаолияти жараёнида индивидуаллик сифатида ўзига йўналти- рилганлик хос бўлади.⁵
Бизнинг фикримизча, ижодкорлик жараёнида инсон ўз олдига қўйган мақсадга эришишдан аввал жуда кўп тўсиқларни енгиб ўтиши, ақлий ва жисмоний кучларнинг зўриқиши, ўз ҳаракатла- рини онгли равишда тартибга солиши ирода деб аталади. Ўқув жараёнида ва ижодкорлик фаолия- тда, таълим олувчиларнинг касбий сифатларининг шаклланишида кўп нарсалар иродага, қийинчи- ликларни енга олиш кўникмасига боғлиқ бўлади. Иродали таъсир бу онгли ҳаракат бўлиб, унга эришиш учун рағбатлантирувчи куч сифатида жуда турли-туман эҳтиёжлар хизмат қилиши мум- кин. Бўлажак ўқитувчиларини ўқитишда ёрдам берувчи энг яхши эҳтиёж техник ва технологик жа- раёнларда тайёргарлик ишлари малакаларини эгаллашга, лойиҳа фаолиятини ва ўзига хос касбий билимларни эгаллашга интилиши ҳисобланади.⁶
Олий касбий таълимнинг асосий мақсади нафақат билим, кўникмаларни амалиётга татбиқ этиш, балки касбий фаолиятда юзага келадиган вазиятларда ўзига хос ва инновацион қарорлар қа- бул қилишга қодир бўлган малакали битирувчини тайёрлашдир. Шунга кўра, бўлажак информати- ка ўқитувчиларининг ижодкорлигини ривожлантириш жараёни етарлича ўрганилмаганлиги, наза- рий ва амалий аҳамияти илмий асосланмаганлиги, масаланинг илмий-педагогик ва амалий нуқтаи назардан муҳимлиги, ижтимоий-педагогик, ва бўлажак информатика ўқитувчиларини тайёрлаш учун етарли даражада ривожланмаганлиги билан изоҳланади.
Бўлажак информатика ўқитувчиларининг креативлиги махсус фанларни ва ихтисослик фан- ларини ўзлаштиришда ривожланади. Бироқ фақат профессионал кўникмаларни ривожлантириб, ижодкор битирувчини эмас, балки баркамол шахсни тайёрлаш мумкин. Шу муносабат билан, бў- лажак информатика ўқитувчилари ижодкорлигининг ривожланиши учун педагогик шарт-шароит- ларни аниқлаш зарур, чунки бу муаммо етарлича ўрганилмаганлигича қолмоқда.



¹ Муслимов Н.А. Касб таълими ўқитувчиларини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари. Дис.
...пед. фан. докт., Т., 2007, 275-бет.
² Махмутов М.И., Ибрагимов Г.И., Чошанов М.А. Педагогические технологии развития мышления учащих- ся. Казань, 1993, с. 88.
³ Гилфорд Дж. Intelligence, creativity, and their educational implications. 1968.
⁴ Петровский А.В. Основы теоретической психологии. М., “ИНФРА”, 1998, с. 528.
⁵ Муслимов Н.А. Касб таълими ўқитувчиларини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари. Дис.
...пед. фан. докт., Т., 2007, 277-бет.
⁶ Nurulloyev F.N. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalaridan ta’lim jarayonida foydalanish. Pedagogik
mahorat, Buxoro, 2020 (maxsus son), 267‒270-бетлар.
Педагогик фаолият амалиёти кўрсатишича, ўқитишнинг моҳияти талабаларнинг эҳтиёжлари ва қобилиятларини ривожлантириш эмас, илгаригидек, ўқув фанлари бўйича, асосан, билимларни ахборот-вербал тарзда етказиш, кўникма ва малакаларни шакллантиришдан иборат бўлиб қолмоқ- да. Оқибатда талабаларда ҳаддан зиёд ахборотнинг беҳуда жамғарилаётганлиги, таълимнинг бе- фойдалиги ва унинг ҳақиқатдан узоқлиги каби фикрлар пайдо бўлади. Талаба реал ҳаётдан узоқла- шиб қолгандек, унинг олдига фақат илгаридан тўпланиб келган ахборотларнигина ўзлаштириш мақсади қўйилгандек бўлиб қолади.
Касб таълимига оид замонавий адабиётларда педагогик жараён қуйидаги ўзаро боғлиқ бўл- ган компонентлар тизимидан иборат, деб таъкидланади:¹
♦фаолиятнинг мақсадлари;
♦таълим берувчи;
♦таълим олувчи;
♦фаолият мазмуни;
♦фаолият шакллари;
♦фаолият воситалари ва усуллари;
♦фаолият натижаси.
Таълим жараёни тизимини ҳосил қилувчи тушунчалар – таълимнинг мақсади, таълим берув- чиларнинг фаолияти (ўқитиш), таълим олувчиларнинг фаолияти (ўқиш) ва натижа ҳисобланади.
Таълимнинг мақсадида жамият тараққиётининг асосий ғояларига мос келадиган мутахасси- снинг тайёргарлигига қўйиладиган ижтимоий талаблар мажмуаси акс этади. Таълим жараёнини ташкил этиш пайтида мақсадлар ойдинлаштирилади, аниқ-равшан шакллантирилади. Мақсадлар- ни аниқлаштиришнинг ўзига хос мантиқий занжири қурилади:
–жамиятнинг умумий талаблари;
–таълим тизимининг вазифалари;
–муайян таълим муассасасининг мақсадлари;
–мутахассисни тайёрлаш бўйича ўқув дастурлари мажмуасининг умумий мақсадлари;
–соҳага оид фан (дастур)нинг умумий мақсадлари;
–боблар ва мавзуларнинг мақсадлари.
Бўлажак информатика ўқитувчисининг ижодкорлигини ривожлантириш учун зарур бўлган шартлар сифатида қуйидагиларни эътироф этиш мумкин:²
♦ўзлаштирилган ижтимоий тажрибаларни қайта ишлаш, изланувчанлик ва ижодкорлик фао- лиятларида намоён бўладиган аниқ ифодаланган касбий йўналтирилганлик, билимларни эгаллаш фаоллиги;
♦педагогик фаолиятда кўп учрайдиган ҳар қандай ностандарт вазиятларда мустақил равишда қарор қабул қила олишга, шунингдек, яхлит педагогик жараённинг барча воқеа ва ҳодисаларини, далилларини таҳлил қила билишга асос яратадиган илмий тафаккурни ривожлантириш;
♦жамият маданиятини ва жаҳон маданиятни эгаллаганлик, таълим олиш жараёнини англа- ганлик, ўзининг педагогик қобилиятларини такомиллаштириш, ўз-ўзини ривожлантиришга йўнал- ганлик, тадқиқотчилик фаолиятини ривожлантириш каби кенг доирани ўз ичига олган мустақил таълимни ташкил этиш;
♦талабаларни касбий фаолиятга тайёрлашни индивидуаллаштириш орқали ақлий ва амалий фаолиятида ўзининг индивидуал услубларига эга бўлиш имконини берадиган таълимни ташкил этиш.
Ижодкорликни ривожлантиришни муаммоли ўқитиш жараёнида амалга ошириш ҳам мақ- садга мувофиқ бўлади, бунинг моҳияти касбий фаолиятни яхлит тизим сифатида кўриш, янги му- аммо ва масалаларни ҳал эта билиш тажрибаларини шакллантириш учун замин яратишга хизмат қиладиган касбий фаолият элементларини таълим жараёнига киритишдан иборат.
Ижодкорликни ривожлантириш учун бугунги кунда информатика ўқитувчиларини тайёр- лашда бўлажак мутахассислардан қуйидаги сифатлар талаб қилинади:
♦улар юқори даражадаги билим ва касбий кўникмалар асосида;



¹ Муслимов Н.А., З.Т.Рахимов, А.А.Хўжаев, Ҳ.Ш.Қодиров. Таълим технологиялари. Дарслик, T., «Voris”,
2019, 337-бет.
² Шарипов Ш.С. Ўқувчилар касбий ижодкорлиги узвийлигини таъминлашнинг назарияси ва амалиёти. Пед. фан. докт дисс., Т., 2012, 264-бет.
♦улар педагогик фаолиятни ва ишлаб чиқариш жараёнини таҳлил қила оладиган;
♦янги ностандарт ғояларни илгари сура оладиган;
♦рационал, замонавий талабларга жавоб берадиган метод ва воситаларни;
♦касбий ва илмий ахборотларни ўзлаштиришнинг янги усулларини амалиётда қўллай ола- диган бўлиши лозим.
Бўлажак информатика ўқитувчиларининг ижодкорлигини ривожлантиришнинг самарали усуллари қуйидагилардан иборат:
♦психологик тайёргарлик – ўқитувчи касбига турли даражада шаклланган йўналтирилган- лик, ишга қизиқиш даражаси, малакасини ошириб боришга интилиш, билимларни узлуксиз ра- вишда бойитиш, касбий фикрлаш қобилиятини такомиллаштириш;
♦илмий-назарий тайёргарлик – ўз ичига олган зарур даражада психопедагогик билимлар ва махсус билимларни эгаллаш;
♦амалий тайёргарлик – талаб қилинган даражада касбий маҳорат ва кўникмаларнинг шакл- ланганлиги;
♦психофизиологик ва жисмоний тайёргарлик, унинг таркибида педагогик фаолият талабла- рига жавоб берадиган фазилатлар йиғиндиси, шаклланганлик, касбий, касб-корлик кўникмаси, ун- га тўғри келадиган саломатлик ва педагогик фаолият юритиш учун етарли даражадаги жисмоний лаёқатга эга бўлиши демакдир.
Ўқитиш жараёнида таълим олувчиларнинг ижодий қобилиятларини ривожлантириш учун муаммоли ёндашувнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олиш зарур бўлиб, бунда асосий эъти- бор муаммоли ёндашувдан фойдаланиш моделининг таълим олувчилар ижодий қобилиятларини ривожлантиришдаги ўрнига қаратилган. Бундай ёндашув ўқитишда педагогик-психологик, таби- ий-илмий мазмундаги масалаларни моделлаштириш орқали ечишга асосий эътиборни қаратишни тақозо этади. Айнан, муаммоли вазиятларни моделлаштириш ўқитишнинг негизини ташкил этиши ва таълим олувчилар ижодий қобилиятларини ривожлантиришга хизмат қилиши зарур.
Таълим жараёни бошқа ихтиёрий фаолиятлар каби мақсад қўйишдан бошланади. Олий таъ- лим муассасаларида муаммоли ёндашувдан фойдаланиш моделини қуришнинг универсал кўник- маларини шакллантиришнинг қуйидаги мақсадларини ажратиб кўрсатиш мумкин: таълим олувчи- ларнинг муаммоли ёндашувлари учун зарур бўладиган билимлар, кўникма ва малакалар тизимини эгалланишига эришиш, таълим олувчи интеллектини ривожлантириш, яъни, таълим олувчининг келгуси амалий, касбий фаолиятида зарур бўладиган шахсий сифатларни шакллантириш ва ривож- лантириш, муаммоли ёндашувнинг табиат ва жамиятдаги жараёнларни моделлаштириш бўйича вазифаларини аниқловчи билим ва кўникмаларнинг шаклланганлиги.
Муаммоли ёндашув асосида бўлажак информатика ўқитувчиларнинг ижодий қобилиятлари- ни ривожлантиришнинг қуйидаги босқичлардан ташкил топган:
♦таркибида тадқиқот элементлари бўлган мавзулар;
♦хатоликларни излаб топишга қаратилган мавзулар;
♦ривожлантирувчи ва топқирликка ундайдиган қизиқарли мавзулар. Педагогик шарт-шароитлардан келиб чиқиб:

• 
  мазмунан ‒ бўлажак информатика ўқитувчилар масала ва муаммолар ечишнинг усулларини ўзлаштириши. Бунда стандарт ва ностандарт масалаларни ечиш қаралади;
  
• 
  шаклан ‒ таълим олувчиларнинг ижодий қобилиятларини шакллаштириш йўлларини иш- лаб чиқиш. Бунда фронтал, груҳли, индивидуал кўринишда ифодаланади;
  
• 
  воситалар ёрдамида ‒ муаммоли ёндашув асосида таълим олувчилар билан мулоқот қоби- лиятини ривожлантириш. Бунда тарқатма материаллар, аудиовизуал техника воситалари, муста- қил таълимда АКТ, интернет ва moodle платформасидан фойдаланиш.
  

Ривожланишни баҳолаш мезонлари:
♦янгиликни ҳис қилиш;
♦танқидийлик;
♦ижодийликка йўналганлик;
♦объект тизимини ўзгартириш қобилияти.
Натижада муаммоли ёндашув асосида ижодий қобилияти ривожланган бўлажак информати- ка ўқитувчиси бўлиб етишади.
Таълим олувчиларнинг ижодий қобилиятини ривожлантиришга қаратилган муаммоли маса- лаларни ечиш учун яратиладиган шароитларни таҳлил қилишда ижодий фаолиятнинг ўзига хос
хусусиятларини эътиборга олиш зарур. Бу хусусиятларнинг биринчиси ижодий қобилият таълим олувчи шахси, мотивлари, шахсий мақсади билан боғлиқликда намоён бўлади. Бу ҳолатда, агар топшириқ ижодий қобилиятни ривожлантиришга доир бўлиб, таълим олувчини ижодий изланиш- га ундаса, натижага эришилади. Бу эса қобилиятли таълим олувчига ечимни излаб топиш, натижа- ни бошқа вазиятга олиб ўтиб, ўзи учун янгилик излашга имкон беради, ўртача ўзлаштирувчи таъ- лим олувчиларнинг ижодкорлигини оширади, улар масала ва муаммоларни босқичма-босқич ечишга киришади ҳамда таълим олувчи ҳар сафар ўзи учун қандайдир янгилик ярата олади. Шу тариқа, ҳар бир таълим олувчи ўз қобилиятлари даражасида ижодий қобилиятини ривожлантира- ди.
Иккинчи характерли хусусияти – бу муаммо ёки вазиятнинг мавжуд бўлиши. Ижодкорлик тушунчаси ҳар бир таълим олувчи учун субъективдир. Бир таълим олувчига оддий, стандарт бў- либ туюладиган масала ва янги ёндашувни талаб этмайдиган ҳолатлар, бошқа бир таълим олувчи учун қандайдир изланишлар натижаси ҳисобланиши мумкин. Ижодий қобилиятнинг учинчи ху- сусияти – таълим олувчи томонидан масала ва муаммо ечиш кўникмасининг ҳосил бўлиши, яъни нотаниш бўлган вазиятда мустақил изланиш, муаммонинг ечимини излаш ва топиш, мустақил умумлаштиришдир.
Ижодий қобилиятнинг таниш вазиятда янги муаммоларни кўриш билан боғлиқ бундай бел- гиси вазиятнинг мавжудлигига, умуман, вазиятнинг ўзига оид саволлар қўя билиш, таниш объект- нинг янги қирраларини кўра билиш кўникмасини ўз ичига олади. Қобилиятнинг бу белгисини юза- га чиқариш учун қуйидагича масалаларни таклиф этиш мумкин: турли вазиятлардаги хилма-хил- ликни аниқлаш зарурлиги акс этган масалалар, ўқитувчига савол билан мурожаат қилиш имкони- ни берадиган талаблар акс этган масалалар, маълум тушунчани турлича қўллашга оид масалалар.
Таълим олувчиларнинг ижодий қобилиятини ривожлантирувчи ностандарт масалаларни ечишнинг асосий босқичлари ҳақида тўхталамиз. Ностандарт масалаларни ечишнинг биринчи бос- қичи – англаш, тафаккур қилиш муаммо қўйиш босқичи ҳисобланади. Муаммони тўғри ифода этиш ижодий фаолиятининг бошланғич босқичи ҳисобланади. Ностандарт масалаларни ечишнинг иккинчи босқичи ‒ муаммони ижодий ёндашган ҳолда ечиш босқичи. Бу жараёнда ностандарт ма- салаларни ечиш “калити” топилади, таълим олувчиларнинг билим даражаси намоён бўлади, чунки таълим олувчиларнинг ижодий қобилияти уларнинг билими билан чамбарчас боғлиқ бўлади. Но- стандарт масалаларни ечишнинг учинчи босқичи ‒ муаммонинг ечимини таҳлил қилиш босқичи ҳисобланади ва масалага ечим орқали аниқлик киритади.