Oʻzbekiston respublikasi оliy va oʻrta maxsus

Kitap (kita:p). Bu arabcha so‘z kitab (un) shakliga ega: kitãb→китâб (китоб); “yozdi” ma’- nosini anglatuvchi so‘z. “Kitob” nomi arabcha kataba so‘zidan kelib chiqqan. Ma’nosi – “yozma”, “yo- zuv’. Qadimgi turkiy tilda “bitik” so‘zi shu ma’noda ishlatilgan.³

Eziz. Bu arabcha so‘z ъаziz (un) shakliga ega. Bu so‘z asli “buyuk, qudratli bo‘ldi, shon-shuh- ratli bo‘ldi” ma’nolarni anglatuvchi ъazza fe’lidan yasalgan asliy sifat bo‘lib, arab tilida “qudratli, qadrli, kamyob” kabi ma’nolarni anglatadi. Bu so‘z erkak kishining atoqli oti bo‘lib ham keladi, ya’ni bu so‘z turkman tilida eziz tarzida qo‘llaniladi.⁴

Әзиз/Әzиz жәннәт/жәннәт, вәзир/vәzир, вәкил/vәкил, lekin adabiy til va boshqa shevalarda e tovushi ä tovushiga oʻzgargan (eziz, jennet, wezir, wekil).

Turkman tilining qolgan shevalarida adabiy tildagi e harfi oʻrniga arsary, yomut, saryk, goklen, ali- li shevasining karen nutqida, shuningdek, Qoraqalpoq turkmanlarining yomut nutqidagi bir necha soʻz- larda uchraydi: tekje, tä:kje
‒ ta:gçe, hem ‒ hä;m
‒ häm, elbetde ‒ elwetdä,ä. بع ط ال ب- älbettä, bilen
– bilä:n/bilen, hemişeki ‒ hemişä: ki/p. ‒ hämişe (ýd), ýüpek ‒ (ý) ipäk (ADGK), ejeň ‒ ejä:ň (GD). Ay- rim shevalarda e tovushi a tovushiga almashtiriladi. Bu, asosan, arab-fors tillaridan oʻtgan soʻzlarda uch- raydi. Ularga quyidagilar kiradi:
Şema:l (şama:l). Bu arabcha so‘z şamãl (un) shakliga ega, z şamãl→шәмãл (shamol), asli, uradi ma‘noni anglatuvchi şamala fe’lidan hosil qilingan. Bundan tashqari, turkman (o‘zbek va tojik) tillarida ham bu so‘z “havoning harakati” ma’nosini ahglatish uchun ishlatiladi. Bu so‘zdan o‘zbek va turkman til- larida shamolla-, shamollat – fe‘llari, shamollash oti hosil qilingan. Yomut, arsary, saryk, salyr, kirach va alili turkmanlari mehin, kuren va Qoraqalpog‘iston turkmanlarining suhbatlarida şema:l deb ishlatiladi.⁵