O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o`rta maxsus

Tashqi ishqalanishni yuzaga keltiradigan sabablar. Tashqi ishqalanishni yuzaga keltiradigan asosiy sabab bir-biriga tegib turgan sirtlarning notekisligi, уa'ni g'adir-budurligidir. Agar sirtlar juda silliq bo 'Isa, ishqalanish turli jismlar molekulalari orasidagi tortishish kuchlari natijasida yuzaga keladi.
Tinchlikdagi ishqalanish kuchi. Ishqalanish kuchi F_ishq ni aniqlash uchun stol ustida turgan jism yordamida tajriba o'tkazaylik. Jismni harakatlantirish uchun unga F kuch qo'yilgan. F ning ma'lum qiymatlarigacha jism harakatsiz qoladi. Ya'ni, jism va stol sirtlari orasida vujudga keladigan kuch jismning stol ustida harakatlanishiga to'sqinlik qiladi.
Jismlar bir-biriga nisbatan harakatlanmaganda ham ularning bir-birlariga tegib turgan sirtlari orasida vujudga keladigan kuchga tinchlikdagi ishqalanish kuchi deyiladi.
F ning kattaligi (vektor)F _ishq ning kattaligiga teng bo'lganda stol ustidagi jism harakatlana boshlaydi. Demak, F =(vektor) F _ishq. Lekin, shu bilan birga bu kuchlar qarama-qarshi yo'nalgandir.
Ishqalanish kuchi nimalarga bog'liq? Stol ustidagi jismni harakatlantiruvchi kuch F ning qiymati F _ishq ning qiymatiga teng bo'lguncha ortib borar ekan. Unda F _ishq ning qiymati nimalarga bog'liq? Tajribalar yordamida aniqlangan qonunga muvofiq: sirpanish-ishqalanish kuchi , bir jism ikkinchi jismga korsatadigan nor­mal bosim kuchi (tayanchning reaksiya kuchi) N ga proporsionaldir, ya'ni F_ishq =µ·N. Bu yerda µ — sirpanish-ishqalanish koeffitsiyenti deyilib, jismlarning bir-biriga tegib turgan sirtlarining xossalariga bog'liq. Agar jismga faqat ishqalanish kuchi ta'sir qilsa, jism to'g'ri chiziqli tekis sekinlanuvchan harakat qiladi.
Tayanchning reaksiya kuchi. Gorizontal holatda yotgan jism uchun tayanchning reaksiya kuchi N va jismning stol sirtiga ko'rsatadigan bosim kuchi (og'irlik kuchi) P kattaliklari teng, yo'nalishlari esa qarama-qarshidir, ya'ni (vektorlar) P=-N . Lekin bu ifoda jism qiya tekislikda bo'lganda o'rinli bo'lmaydi.