O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus termiz davlat universiteti boshlang‘ich talim kafedrasi Ro‘yxatga olindi «Tastiqlayman»

3 – АМАЛИЙ. ЭПИК СЮЖЕТ ЭВОЛЮЦИЯСИ ВА ЛОКАЛ ХУСУСИЯТЛАРИ

Адабиётлар:

1. 
   Имомов К., Мирзаев Т., Саримсоқов Б., Сафаров О., Ўзбек халқ оғзаки поэтик ижоди.
   
2. 
   Ўзбек адабиётида жанрлар типологияси ва услубий ранг-баранглиги.
   
3. 
   Юсуф Хос Хожиб «қутадуғу билик» Тошкент «юдузча» нашриёти-1990.
   
4. 
   А. Навоий «Фарход ва Ширин» Тошкент ғофур Ғулом номидаги «Адабиёт ва санъат» нашриёти – 2002.
   
5. 
   Ўзбек халқ эртаклари. «Адабиёт ва санъат» нашриёти Тошкент-1994.
   
6. 
   Ўзбек халқ эртаклари I-II том. Бадиий адабиёт нашриёти Тошкент-1960-1963.
   

Мавзуга қисқача шарх
Ўзбек халқ оғзаки ижодининг муҳим ва ўзига хос жанрлари бўлган афсона, ривоят, эртак ва ҳикоятларнинг тарбиявий аҳамияти юзасидан ўзбек фольклошунослиги ва ўзбек халқ педагогикаси тадқиқотчилари асарларида маълум мулоҳазалар юритилган. Уларни тўплаш, илмий ўрганиш ишлари анча йиллардан буён давом этиб келаётган бўлса-да, Сурхондарё вилояти ҳудудларидан уларни тўплаш ва ўрганиш орқада қолиб келган. Республиканинг бошқа ҳудудларига нисбатан бу ерлардаги маълумотлар ва материаллар деярли тўпланмаган.
Маълумки, бу жанрлар ўзига хос хусусиятларга эга. Маслалан, Афсона ўзбек халқ оғзаки ижодининг энг қадимги жанрларидан бири бўлиб, у ижтимоий ҳаёт билан боғлиқ бўлган воқеа ва ҳодисалар ҳаёлий уйдирмалар асосида ҳикоя қилади. Шунинг учун ҳам афсонада ижтимоий ҳаёт, кишиларнинг дунёқараши, урф- одатлари ва тарихий ҳодисалар ҳақида ихчам ахборот берилади.
Афсона атамаси форсча сўз бўлиб, фантастика, сеҳр-жоду ҳамда ҳаётий уйдирмалар асос бўлган насрий ҳикояларни билдиради.
«Афсоналарда эртаклардагига ўхшаш анъанавий бошлаш ва тугалланмалар учрамайди. Бу нарса фақат афсона айтиш билан шуғулланувчи профессионал ижодкорнинг йўқлиги билан изоҳланади. Бундан келиб чиқадиган хулоса шуки, афсона кенг оммавий ижро этилувчи жанр ҳисобланади. Уни билган шахс ўзи истаган шаклда айтаверади»⁶-
Афсона матнида анъанавийлик йўқ бўлганидан, сюжет тузилиши ҳам мураккаб бўлмайди. Шунинг учун ҳам айтувчининг маҳоратига мувофиқ ,унинг сюжети ўзгариб туради. Ундаги сюжет кўпинча композициядаги тугундан бошланади.
Афсоналарнинг мавзу доираси ҳам ниҳоятда ранг-барангдир. Улар пирлар, парилар, рух.лар, инсон, дунё, нарсаларнинг пайдо бўлиши, тақиқлаш (табу) сабаблари ва бошқалар юзасидан баҳс этади.
Ўзбек фолъклоршунослигида афсоналар 1. Соф мифологик афсоналар; 2. Тарихий воқеа ва ҳодисалар ҳақида тўқилган афсоналар деб шартли равишда икки гуруҳга ажратилади.⁷