O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi

Sanoq sistemalari turlari. Ma’lumki, harflardan iborat alifboni qo‘llashda bir qancha qonun va qoidalarga amal qilinadi. Sonli alifbodagi belgilardan foydalanishda ham o‘ziga xos qoidalardan foydalaniladi. Bu qoidalar turli alifbolar uchun turlicha bo‘lib, mazkur alifboning kelib chiqish tarixi bilan bog‘liq.
Sonlar sistemasidagi raqamlar soni shu sistemaning asosi deb yuritiladi.
Sonlar alifbosiga kiritilgan bir xonali belgilar raqamlar va ular yordamida hosil qilingan boshqa ko‘p xonali belgilar sonlar deb yuritiladi. Masalan, o‘nlik sanoq sistemasida 5, 6, 8 — bu raqamlar, ammo, 568 — bu son. Boshqa asosli sanoq sistemalardagi belgilar shu sistema asosi nechaga teng bo‘lsa, shuncha belgilardan iborat guruhlarga ajratiladi.
Nazorat savollari.

1. 
   O’nlik sanoq sistemasi deanda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Al-Xorazmiy o’nlik sanoq sistemasi ustida nima ishlar bajardi?
   
3. 
   Misrda raqam va sonlarni ifodalashda qanday belgilardan foydalanilgan?
   
4. 
   Qadimgi meksikaliklardachi?
   
5. 
   Sanoq sistemasi nomlanishi qayerdan kelib chiqqan?
   
6. 
   Sonlar sistemasining asosi nimaga asoslanib aytiladi?
   
7. 
   Sonlar alifbosi elementlari haqida so‘zlab bering.
   
8. 
   Sanoq sistemasi asosi, raqamlar, sonlar haqida ma’lumot bering.
   
9. 
   Qadimda nima uchun o‘n ikkilik sanoq sistemasidan foydalanilgan?
   
10. 
    Yigirmalik sanoq sistemasidan qaysi mamlakatda ko'proq foydalanilgan?
    

18-mavzu: Sanoq sistemalari, pozision va nopozision sanoq sistemalari. Reja:

1. 
   Pozitsiyali sanoq sistemalari.
   
2. 
   Pozitsiyali bo’lmagan sanoq sistemalari.
   

Tayanch tushunchalari: Pozitsion, nopozitsion, misollar.
O‘nlik sanoq sistemasida raqamlar o‘zi turgan o‘rniga (razryadiga) ko‘ra turlicha miqdorni anglatadi.
Masalan: a) 999: 9 (to‘qqiz) — birlik; 90 (to‘qson) — o‘nlik; 900 (to‘qqiz yuz) — yuzlik;
b) 1991: 1 (bir) — birlik; 90 (to‘qson) — o‘nlik; 900 (to‘qqiz yuz) — yuzlik; 1 (ming) — minglik