O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti qo’lyozma huquqida

1-Jadval

№	avtoritar	xudbin	agressiv	shubhali	Bo’ysunuvchi	Itoatkor		do'stona		Alturuistik
1	13	10	10	9	11	7		7	9
2	4	4	3	4	2	1		4	2
3	0	2	5	6	3	4		0	1
4	5	6	8	6	2	0		2	4
5	4	2	3	2	1	5		5	4
6	6	7	4	4	1	2		2	6
7	4	2	2	3	4	3		2	2
8	2	5	4	3	7	6		8	7
9	7	5	4	7	4	4		4	2
10	4	7	2	3	1	3		8	5
11	9	5	6	1	3	3		8	10
12	11	6	6	2	6	8		5	7
13	5	3	4	3	0	5		8	4
14	5	4	7	8	14	11		11	1 1
15	6	3	2	3	3	1		4	2
	5,66667	4,733333	4,666667	4,266667	4,133333	4,2	,2		5,066667

Davlat Maktabgacha ta’lim tashkilotida shaxslararo munosabatlar diagnostikasi natijalari
Jadval 2.

№	Avtoritar	Xudbin	Agressiv	Shubhali	Bo'ysunuvchi	Itoatkor	Do'stona	Altruistik
1	4	5	2	6	5	6	10	3
2	3	2	3	5	9	5	11	4
3	4	2	2	4	5	6	9	4
4	4	4	5	9	2	7	4	0
5	11	10	8	7	0	3	3	0
6	15	10	4	6	1	7	4	3
7	15	8	9	5	1	2	5	1
8	3	3	2	3	10	9	7	5
9	3	2	4	8	7	6	10	2
10	9	5	5	4	5	6	11	4
11	12	8	12	8	3	4	6	6
12	3	5	7	5	7	6	9	11
13	16	10	9	8	8	11	13	12
14	7	7	7	4	4	5	6	8
15	16	9	10	6	3	7	10	11
	0,06596	0,127394	0,141778	0,029648	0,329469	0,03838	0,008683	0,454995

Ikki tashkilot (Nodavlat va davlat tasarufidagi) xodimlari o'rtasida so'rov o'tkazish va natijalarni taqqoslash jarayonida biz quyidagi xulosalarga keldik:

“Bilimdon bolajon” nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotining rahbari mustaqil, oldindan aytib bo'lmaydigan tavakkalchi, sirli, mustaqil va o'ziga ishongan ko'rinadi. U bilan ajralib turadi: jasorat, hokimiyat, manipulyatsiya qilish moyilligi, u hurmatli va mustahkam ko'rinadi. Bu qat'iyatlilik xususiyatlariga ega jasur shaxssifatida gavdalanadi.
Andijon shaxar 47-sonli davlat maktabgacha ta’lim tashkilotining rahbari xushmuomala, mehribon, ishonchli ko'rinadi. U boshqalarga nisbatan juda kamtar, boshqalarga g'amxo'rlik ko'rsatadi va hammaga tasalli berishga harakat qiladi. U konventsiyalarga qat'iy rioya qiladi va barcha odamlar bilan munosabatlarda xulq atvor qoidalariga rioya qiladi.
Biroq, xarakter va xatti-harakatlardagi mavjud farqlarga qaramay, Davlat va no davlat maktabgacha ta’lim tashkilotining ikki rahbari o'rtasida ham ma'lum bir o'xshashlik topildi: ular muloqotga moslashgan, ular o'z manfaatlarini unutmasdan, kayfiyatni qanday yaratishni bilishadi.
Empirik qismning ikkinchi bosqichining ishi xuddi shu jamoalarda xodimlar o’rtasida kuzatuv va suxbat asosida olib borildi va rahbarning shaxsiy xususiyatlarining jamoaga ta'sirini aniqlashdan iborat edi. Tajribada qatnashgan xodimlarga rahbarning haqiqiy va ideal sifatlari to‘plamiga ega testlar topshirildi. Tadqiqot natijalariga ko'ra, quyidagi natijalarga erishildi:
Tijorat va byudjet (davlat) tashkilotlari rahbarlarining haqiqiy va ideal qiyofasini qiyosiy tahlil qilish bo'ysunuvchilarning vakilligida talab qilinadigan (ideal) sifatlari bilan farqlanadi.
Xodimlar tijorat tashkiloti rahbarini mas'uliyatli, bilimli, ishbilarmon, o'ziga ishonadigan shaxs sifatida ko'rishni xohlashadi.
Xodimlar byudjet tashkiloti rahbarini ko'proq aloqador, ochiq, itoatkor, manfaatdor bo'lmagan shaxs sifatida ko'rishni xohlashadi.
Haqiqiy fazilatlarni aniqlash jarayonida tijorat tashkiloti rahbari quyidagi xususiyatlarga ega: u ko'proq mustaqil va hukmron.
Byudjet tashkiloti rahbari sodiq va itoatkor.
Shunday qilib, ishning turli yo'nalishlari va maqsadlariga ega bo'lgan tashkilotlarda yetakchining imidjiga ta'sir ko'rsatadigan (xohlagan) omillarning ustun guruhlari ajralib turishi aniqlandi.
Bunday holda, tijorat tashkilotining rahbari murakkab muammolarni hal qilish uchun mo'ljallangan "biznes" rahbari sifatida ishlaydi. U tashkilotchilik qobiliyatining mavjudligi bilan ajralib turadi.
Byudjet tashkilotining rahbari bu holatda muloqotning yetakchisi sifatida ishlaydi, u psixologik muloqot qobiliyatlari va guruh ichidagi keskinlikni bartaraf etish qobiliyati bilan ajralib turadi.
Bu xulosalar sinov natijasida olingan ko‘rsatkichlar bilan tasdiqlanadi va F.Fidlerning xulosalari bilan mos keladi: o‘z rahbarini juda ijobiy ta’riflagan bo‘ysunuvchilar munosabatlarga yo‘naltirilgan.
Xulosa
Odamlar bilan ishlash qobiliyati rahbar ega bo'lishi kerak bo'lgan eng muhim sifatdir. Zamonaviy sharoitda uning ahamiyati yanada ortib bormoqda. Bugungi kunda muvaffaqiyat qozongan tashkilotlar o'zlarining hamkasblaridan, asosan, yanada dinamik va samarali yetakchilikka ega ekanligi bilan ajralib turadi.
Rahbar - jamoani boshqarish va uning faoliyatini tashkil etish funktsiyalari rasman ishonib topshirilgan shaxs.
Boshqaruvning samaradorligi ijtimoiy guruhda jamoaning hamjihatligini mustahkamlashga va uning a'zolarini o'z faoliyatidan qoniqishiga qaratilgan ijobiy psixologik muhitni yaratishda namoyon bo'ladi.
Rahbar va jamoa o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni o'rganish nuqtai nazaridan "qiymat almashinuvi" tushunchasi muhim ahamiyatga ega. Aynan “boshqaruv-bo‘ysunuvchi” tizimining faoliyatiga nisbatan shaxslararo o‘zaro ta’sir mexanizmining asosi bo‘lgan qiymat almashinuvidir.
Samarali yetakchilik mezonlarining an'anaviy bloklari quyidagilardan iborat: samaradorlik; guruh a'zolarining o'z ishi va uning shartlaridan qoniqishi; olingan ish haqi; tashkilotning o'zi va rahbarning vakolati.
Yetakchilikning xususiyatlaridan biri bu umumiy maqsadning majburiy mavjudligi, unga erishish uchun birgalikdagi sa'y-harakatlar yo'naltiriladi. Shaxsning maqsadlarini guruh maqsadlariga bo'ysundirish uchun rahbar o'zining barcha kuchini, ba'zan esa kuchini sarflashi kerak.
Maqsadga tez va samarali erishish uchun raxbar ishini muvofiqlashtirishi va uni bajarish uchun xodimlarni rag'batlantirishi kerak. Guruhni rag'batlantirish uchun ma'lum qoidalar mavjud va rahbar ularni bilishi kerak.
Guruhning o'z-o'zini baholashi ham raxbarning samaradorligi ko'rsatkichlaridan biridir.
Ko'pgina tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, jamoaning ichki tashkiliy munosabatlardan qoniqishi ko'p jihatdan boshqaruv uslubiga bog'liq.
Rahbarlik uslubi - bu rahbar faoliyatining integral xarakteristikasi, bo'ysunuvchilar bilan munosabatlari va faoliyat xususiyatlari. Rahbarning xulq-atvorini aktuallashtirishga ko'ra, muayyan funktsional komponentlar, uslublar jamoa hayotiga o'ziga xos qimmatli hissa sifatida qaralishi mumkin. Umuman olganda, butun yetakchilik jarayonini rahbarning yetakchilik uslubi va uning rahbar vakolatini tashkil etuvchi shaxsiy fazilatlaridan foydalanish jarayoni sifatida qarash mumkin.
Vakolat - bu shaxsning o'z mehnati, kasbiy bilimi, tashkilotchilik qobiliyati, odamlar bilan ishlash qobiliyati orqali erishadigan jamoaga shaxsiy ta'siri ko’rsatishdir. Rahbar uchun asosiy narsa uning shaxsiy fazilatlari va hozirgi vaziyatga eng mos keladigan yetakchilik uslubini tanlashdir. Yetakchilik uslubi vaziyatga bog'liq. Ularning ba'zilarida rahbar vazifalarni tuzish, qo'l ostidagilarga g'amxo'rlik va yordam ko'rsatish orqali samaradorlikka erishadi, boshqalarida rahbar qo'l ostidagilarga ishlab chiqarish muammolarini hal qilishda ishtirok etishga imkon beradi, uchinchidan, sharoit bosimi ostida uslubni og'riqsiz o'zgartiradi. Har holda, nufuzli rahbarning uslubi kompaniyani samarali boshqarish uchun moslashuvchan vosita bo'lishi kerak.
Rahbarning shaxsiy va psixologik xususiyatlarining jamoadagi ishning turli parametrlariga ta'sirini tahlil qilish har bir tashkilotning ichki muhitdagi mavjud vaziyat va o'z faoliyatining maqsadlaridan kelib chiqqan holda, degan xulosaga keldi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbarining xususiyatlari uni murakkab muammolarni hal qilishga qaratilgan "biznes" rahbari sifatida belgilaydi. U tashkilotchilik qobiliyatiga ega.
Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotining rahbarini yaxshi muloqot qobiliyatiga ega bo'lgan muloqot rahbari deb ta'riflash mumkin. U guruh ichidagi keskinlikni bartaraf etish qobiliyati bilan ajralib turadi.
Tajriba jarayonida olingan ko‘rsatkichlarni solishtirganda, jamoadagi hamkorlikka byudjet tashkiloti rahbarining fazilatlari ko‘proq ta’sir ko‘rsatishi ma’lum bo‘ldi. Bu biz ilgari surgan yangilikni tasdiqlaydi: rahbarning shaxsiy-psixologik fazilatlari jamoadagi hamkorlikka ta'sir qiladi.