O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi z. Nishanova, D. Qarshieva

6.2.Intellekt koeffitsenti haqida umumiy ma`lumot
 
Intellekt (lat.intellectus – tushunish, bilish)- keng ma`noda insonning barcha bilish 
funktsiyalarining majmuasi, tor ma`noda tafakkuri. Intellekt inson tomonidan borliqni bilishning 
asosiy shaklidir. Intellekt koeffitsenti sinaluvchining aql yoshini xronologik yoshga nisbatining
foizda ifodalanganiga teng. 
Aql yoshi x 100 
IQ =-------------------- 
Pasport yoshi
Aql yoshi insonning test topshiriqlarini bajarishi natijalarini matematik qayta ishlashda paydo 
bo‘ladigan son bo‘lib, bu natijalar aqliy taraqiqiyotning qaysi o‘rta statistik yosh darajasida 
ekanligini ko‘rsatadi. Aql yoshi xronologik darajaga mos bo‘lganda shaxsning intellekti yoshiga 
mos bo‘ladi. Aql yoshi xronologik darajaga mos bo‘lmaganda quyi yoki Yuqori bo‘lishi 

---

mumkin. Aql yoshi tushunchasi fanga 1908 yilda A.Bine va T.Simon tomonidan kiritilgan.1912 
yilda V.Shtern tomonidan intellekt koeffitsenti tushunchasi kiritilgan. 
 
6.3.R.Amtxauer intellekt strukturalari testi
Test 1953 yilda R.Amtxauer tomonidan taklif etilgan bo‘lib, 13 yoshdan 61 yoshgacha 
shaxslarning intellektual rivojlanish darajasini aniqlashga mo‘ljallangan.
 
Amtxauer intellekt 
strukturalari testi
9 ta subtestdan
iborat bo‘lib, ularning har biri intellektning turli
funktsiyalarini o‘lchashga qaratilgan. 
1.Mantiqiy tanlash(LS) - induktiv tafakkur, til boyligini aniqlaydi. Sinaluvchi – keltirilgan
so‘zlarning biri bilan gaplarni tugatishi zarur. 20 ta topshiriq berilgan. Bajarish vaqti - 6
minut. 
2.Umumiy hususiyatlarni aniqlash(GE) - mavhumlashtirish, verbal tushunchalarga tayanish 
qobiliyatini tekshiradi. Har bir topshiriqda sinaluvchiga beshta so‘z beriladi, ulardan to‘rttasi
mazmunan bog‘langan, bittasi ortiqcha. Bu so‘zni topish va belgilash zarur. 20 ta topshiriq 
berilgan. Bajarish vaqti - 6 minut. 
3.Analogiya(AN) - kombinator qobiliyatlar taxlili. Har bir topshiriqda sinaluvchiga uchta so‘z
taklif etiladi, birirnchi va ikkinchi so‘z orasida ma‘lum bir bog‘lanish bor. Uchinchi so‘zdan
keyin chiziqcha qo‘zyilgan. Beshta javob varianti orasidan birirnchi va ikkinchi so‘z
orasida qanday bog‘lanish bo‘lsa, uchinchi so‘z bilan bog‘langan so‘zni topish zarur. 20 ta
topshiriq berilgan. Bajarish vaqti - 7 minut. 
4. Klassifikatsiya(KL) - fikrlash qobiliyatini baholash. Sinaluvchilar ikki so‘zni umumiy
tushuncha bilan nomlashi zarur. 16 ta topshiriq berilgan. Bajarish vaqti - 8 minut. Javoblar 
umumlashtirish darajasiga ko‘ra 0 dan 2 ballgacha baholanadi. 
5. Hisoblash (RA) - amaliy matematik tafakkur rivojlanganlik darajasini baholaydi.Subtest 20 
ta arifmetik topshiriqdan iborat. Echish vaqti 10 minut. 
6. Sonlar qatori (ZR) – induktiv tafakkurni tahlil qilish. 20 ta topshiriqda sonlar qatoridagi
qonyniyatni aniqlash va ularni davom ettirish zarur. Bajarish vaqti - 10 minut. 
7. Figuralarni tanlash (FS) - fazoviy hayolni, kombinator qobiliyatlarni tekshirish. 
Sinaluvchiga qismlarga bo‘lingan geometrik figuralar tasvirlangan kartochkalar ko‘rsatiladi. 
Javobni tanlashda qismlarga bo‘lingan figuraga mos kartochkani topish zarur. 20 ta topshiriq 
berilgan. Bajarish vaqti - 7 minut. 
8.Kubiklar bilan topshiriq (WU) - 7 subtestga yaqin ko‘rsatkichlar tekshiriladi.20 ta 
topshiriqning har birida kub ma‘lum kublar to‘plamiga nisbatan o‘zgartirilgan holatda
joylashtiriladi. Kubni harflar bilan belgilangan kublardan biriga o‘xshatib belgilash zarur. 
Bajarish vaqti - 9 minut. 
9. Diqqatni to‘plash va o‘zlashtirilganni xotirada saqlash qobiliyatiga topshiriq(ME). 
Sinaluvchi so‘zlar qatorini yodlashi va ularni topshiriqda berilgan so‘zlar ichidan topishi
lozim.YOdlash uchun berilgan so‘zlar jadvalda ma‘lum kategoriyalarga birlashtirilgan, 
masalan: gullar: lola, jasmin, rayxon.25ta so‘zlar yodlash uchun beriladi. Jadvalni yodlash vaqti 
3 minut.20 ta topshiriqni bajarishga 6 minut beriladi. 
Amtxauer testida sinaluvchiga jami 176 ta topshiriq beriladi. Bajarish vaqti - 90 
minut.‖Xomaki‖ ballarni hisoblashda (4 subtestdan tashqari) har bir to‘g‘ri javob 1 ball bilan
baholanadi. Har bir subtest bo‘yicha dastlabki baholar shkala baholariga aylantiriladi, shunday 
qilib intellekt strukturasini har bir topshiriqlar guruhini bajarish muvaffaqiyati bo‘yicha 
baholash mumkin.
 
Amtxaur testi bo‘yicha tekshiruv kartasi 
Sana---- F.I.SH.--------------- Tug‘ilgan yili ---------- 
Sw LS GE AN KL RA ZR FS WU ME 
120 
110 
100 
90 

---

80 
70 
LS 
GE 
AN 
KL 
RA 
ZR 
FS 
WU 
ME 
Summa 
1-topshiriq. Mantiqiy tanlash. 
Quyida sizga taklif etiladigan topshiriqlarda bittadan so‘z etishmaydi. Siz ularni topib 
to‘ldirishingiz lozim. Buning uchun sizga taklif etilgan besh so‘zning birini harfini yozishingiz 
lozim. 
Misol: 
Quyoncha ko‘proq ....... ga o‘xshaydi? 
а) mushuk; в) оlmaxon с) quyon ; d) tulki; е) tipratikan. 
Bu topshiriqda quyon (с)* to‘g‘ri javob. 
Boshqa bir misol: 
―Umid‖ so‘zining qarama-qarshisi ..... hisoblanadi? 
а)хafagarchilik; в)tushkunlik; с) ehtiyoj d) muxabbat; е) g‘azab. 
Bu erda ―tushkunlik‖ (в)* to‘g‘ri javob . 
Boshladik! 
1.Avtomobilni haydash uchun eng avvalo ..... kerak? 
а)epchillik; в) ehtiyotkorlik; с) sabr; d) kuch; е)e‘tiborlilik. 
2.Televizorning zarur qismi .... hisoblanadi? 
а)tranzistor; в)pereklYuchatel; с) antenna; d) kineskop; е) kontrastni boshqaruvchi. 
3. Trener – ....? 
а)suzadi; в)mashqlarga o‘rgatadi; с) sakraydi; d) undaydi; е) gimnastika bilan shug‘ullanadi. 
4...... hayotligida mashxurlikka sazovor bo‘ladi? 
а) rassom; в)haykaltarosh; с) shoir; d) artist; е)kompozitor. 
5. Asabiylashish holatining qarama-qarshisi ....? 
а) umidsizlik; в) chorasizlik
;
с) xursandlik; d) qoniqish; е) ma‘Yuslik. 
RW 
SW 
15 
110 
11 
101
14 
109 
21 
109 
16 
11 
6 
91 
5 
90 
5 
87 
7 
94 
100 
99 

---

6. Uzoq vaqt davomida ... yashash qiyin? 
а) suvsiz; в) ovqatsiz; с) harakatsiz; d) gaplashmasdan; е)uyqusiz.
7.Simob .... hisoblanadi? 
а) metall; в) mineral; с) suYuqlik; d) ximik birikma; е) qotishma. 
8. .... shaxrida eng ko‘p axoli yashaydi? 
а) CHikago; в) Оsaka; с) London; d) Parij; е) Rim. 
9. Zahar har doim....? 
а) o‘limga olib keladi; в)og ‘ritadi; с) хavfli; d)makrli; е) zararli. 
10. Оtalar o‘z o‘g ‘illaridan .... tajribali? 
а)har doim; в) оdatda; с) ko‘pincha; d) ba‘zan; е) asosan. 
11. Eshakda har doim ..... bor? 
а) molxona; в) taqa; с) egar-jabduq; d)tuyoq; е) yol. 
12.Qiyin vaziyatlarda hech qachon .... harakat qilish mumkin emas 
а)tartibsiz; в) o‘ylamasdan ; с) chalkash; d) qo‘rqib; е) ishonmasdan. 
13. Etiketka (yorliq ) – bu ko‘p hollarda ...? 
а)farq qiluvchi belgi; в) ko‘rsatma; с) yozuv; d) reklama; е) nomi. 
14. Оg‘zaki imtixon topshirayotgan paytda .... bo‘lishi zarur? 
а) qobiliyat; в) dastur; с) bilim; d) savolnoma; е) imtihon oluvchi. 
15. Qaysi so‘z ortiqcha? 
а) muallif; в) darslik; с)o‘quv qo‘llanma; d)metodik qo‘llanma; е)monografiya. 
16.Lotoreyadagi bor biletlarning umumiy biletlar soniga nisbatini bilish оrqali .... hisoblash
mumkin? 
а) Yutish imkoniyatini; в)ishtirokchilar sonini; с) Yutuqlar hajmini; d) Yutuq bor biletlar sonini; 
е) lotereya solig‘ini. 
17. ... territoriyasi eng katta? 
а)O‘zbekiston; в)Rossiya; с)Qozog‘iston; d) YAponiya; е) Kuba. 
18. Ishlaydigan odamga ... kerak? 
а) izzattalablik; в)topshiriq; с) boshliq; d) asbob; е) intellekt. 
19. Оdamlarga nisbatan .... bo‘lish kerak? 
а)ehtiyotkor; в)ziyrak; с)vazmin; d)muloqatchan; е) quvnoq. 
20.Bir xil hajmda .... da кo‘proq kaloriya bor? 
а) baliq; в) yog‘; с)go‘sht; d) pishloq; е) sabzavot.

---

R.Amtxauer intellekt strukturalari testining uch parallel(A, B,S) shakli mavjud bo‗lib, kasb 
tanlash, kasbga yaroqlilik muammolari bo‗ yicha umumiy qobiliyatlarni aniqlash
diagnostikasida foydalaniladi. Amtxauer testni yaratishda intellektni shaxsning bir butun
tuzilishida maxsus tarkibiy qism sifatida qarovchi nazariyaga tayangan. Bunda psixik
qobiliyatlarning bir butunligi turli faoliyatlarda namoyon bo‗ ladi, deb tushuniladi.
Amtxauer(1953) intellektni shaxsning boshqa komponentlari irodaviy- emotsional soha, 
ehtiyojlar va qiziqishlar bilan chambarchas bog‗liqligini ta‗kidlagan. 
R.Amtxauer intellekt strukturalari testining moslashtirilgan varianti «SU –testi» 
Estoniyada maktab o‗quvchilarining intellectual darajasini aniqlash uchun keng
foydalanildi.(X. I. Liymets va mualliflar.1974)