O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

5.
Хromosomalarning spirallanishi. 
Хromosomalar ikki xilda: tashqi spirallanish (interfazada xromosoma, xromatid 
yoki poluxromatidlarning buralishi natijasida vujudga keladi) va ichki spirallanish 
(profaza va metofaza oralig’ida bo’ladi, ya’ni alohida yoki ikkita kiz xromatidlarning 
ichida) bo’ladi. Ichki spirallanish meyozda yaxshi kuzatiladi. Хromosomada katta va 
kichik spiral bo’lib, katta spiral ma’lum diametrga yetgach, kichik spiral paydo bula 
boshlaydi. Har ikkala spiral xromosomalari ikkilanishini vujudga keltiradi va uni 
ikkilangan spiral deyiladi.
Profazadan boshlab xromosomalar kuchli spirallana boshlaydi. Metofazada kichik 
spiralning spirallanishi tufayli spiralning diametri kattalashadi va yugonlashadi. 
Anafazada spiral strukturasi o’zgarmaydi, telefozada spiral bushashadi, despirallashadi 
va interfaza holiga o’tadi. Ikki yoki undan ko’proq xromosoma iplarining o’zaro 
buralishidan ikki tip spirallar hosil bo’ladi. Paranemik spirallanishda iplar biri 
ikkinchisiga kirib turgandek bo’lib, ular bir-birlaridan oson ajraladi.
Plektonemik spirallanishda iplar soch urilishi kabi bo’ladi va ularning bir-
birlaridan ajralishi kiyin bo’ladi.
Хromosomalarda uzunasi buylab kora belbog’lar ya’ni disklar joylashadi. Disklar 
oralig’ida okish zonalar bo’ladi. Disklar doimo intensiv bo’yaladi.
Ayrim ikki kanotli xashoratlar lichinkasining ma’lum rivojlanish davrida disklar 
yugonlashib, o’lchami kattalashadi, ularni pufflar yoki Balbiyani halqasi deyiladi. 
Pufflar bitta diskdan yoki yonidagi disklardan ham hosil bo’lishi mumkin. Ularning 
ba’zilari lampa cho’tkasi tipidagi xromosomalarga o’xshash bir qator halkalarni hosil 
qilib yon o’simtalar berishi mumkin.
Lampa cho’tkasi tipidagi xromosomalar politen xromosomalaridan ham uzun 
bo’lib, meyozning birinchi bo’linishida diplonema bosqichida kuzatiladi. Bunda 
xromosomaning markazi kamida to’rtta xromatiddan tashkil bo’ladi, ularga yon 
o’simtalar birikadi.