O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

 
48 
1. 
Mitoz. 
O’simlik, hayvon va sodda hayvonlar uchun umumiy bo’linish usuli mitozdir. Bu 
protsessning biologik ma’nosi shuki, bunda ikkita kiz hujayralar hosil bo’lib, ular bir xil 
sondagi xromosamalar va ularda bo’lgan DNK ga ega. 
Mitozga tayyorgarlik. Ko’payayotgan hujayralar hayotida bo’linish oralig’idagi 
davr- interfaza va aynan mitoz farqlanadi.
Interfazada hujayra o’sadi, ishlaydi va mitozga tayyorlanadi. Hujayralarning 
bo’linishga tayyorlanishida qator jarayonlar amalga oshadi. 
1. 
Sitoplazmaning hamma makromolekulali komponentlarining ikkilanishini 
ta’minlovchi hujayraning o’sishi 
2. 
Хromosomalarning reduplikatsiyasi
3. 
Mitotik markazlarning ikkilanishi 
4. 
Mitotik apparatning oqsillarini sintezi 
5. 
Energiya zaxirasini tuplanishi 
Hujayraning o’sishida bir vaqtning o’zida yadro va sitoplazmaning massasi oradi. Bunda 
yadroning sitoplazmaga nisbati hamma tip hujayralar uchun nisbatan o’zgarmas bo’lib 
qoladi. 
Otalangan tuxumninng maydalanishida o’sish fazasi bo’lmaydi. Bo’linish juda tez 
bo’ladi va borgan sari mayda hujayralar hosil bo’ladi. Somatik hujayralar esa 
bo’linishdan so’ng, avvalgi kattaligiga o’sib yetadi, keyin mitozga kirishadi. Mitoz 
vaqtida sintetik protsesslar vaqtincha tuxtab turadi. Bunda I-RNK ni hosil bo’lishi va 
sitoplazmaga o’tishi tuxtaydi. 
Mitoz hujayrani hamma qismini o’z ichiga olsa ham ko’proq yadroni tabiati 
(xromosomalarni hosil bo’lishi) va mitotik apparatni hosil kilayotgan hujayra 
markazining (sentriola) fuksiyasi qiziqtiradi. 
Hujayralarning mitotik bo’linishi quyidagi 4 ta bosqichga ajratiladi: profaza, 
metofaza, anafaza va telofaza. 
PROFAZA 
Bo’linishni boshlanishi, hujayrani qanday shaklli bo’lishidan kat’iy 
nazar uning qutblanishi bilan harakterlanadi. Kutblanish sentriolalarni qarama-qarshi 
tomonga tarqalishi va ular orasida vereteno (duk)ni hosil bo’lishi bilan amalga oshadi. 
Qutblarni mavjudligi bo’linayotgan hujayra ekvatori tekisligini (yuzasini) belgilaydi. 
Sentriolalarni va vereteno iplarini mitotik apparat deb ataladi. Sentriolalarni tarqalishi 
ertaki profazada boshlanadi, mitotik apparatni to’liq shakllanishi esa profazani oxirida 
tugaydi. Oxirgi ma’lumotlarga qaraganda sentriola ham hujayrani avtoreproduksilovchi 
sistemasiga karar ekan. Hujayra bo’linishi boshlanguncha sentriolalar ikkilangan, ya’ni 
soni ikki marta ortgan bular ekan.
Ajratib olingan mitotik apparatni analiz qilishni ko’rsatishicha, uni 90 protsenti 
oqsillardan, qisman RNK, polisaharid va lipidlardan iborat ekan. Mitotik apparatning 
oqsillarini mitoz boshlanguncha ham sitoplazmada bo’ladi. Mitotik apparatning iplari 
sitoplazmani boshqa qismga nisbatan zichlanganroqdir. 
Shunday qilib, profaza davrida sitoplazmada ikkilangan sentriolalar qutblarga 
tarqalar ekan, mitotik apparatni avval sintezlangan oqsillari esa veretenoni hosil kilar 
ekan. 

---