O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

 
65 
mazkur organizmlarning barcha hujayralarining gen nabori yoki DNKsi bir xil ekanini 
ko’rsatadi, ammo hujayra uning ma’lum bir qisminigina ishlatar ekan. Хisoblarni ko’rsatishcha 
hujayra o’zida tutgan gen fondining 1000G’1 qismini ishlatar ekan. Binobarn, hujayrada bo’lgan 
ko’p sonli (drozofila pashshasida 500 ta gen topilgan) genlardan faqat ozginasi aktiv holda 
bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda sintezlay oladigan juda ko’p sonli oqsillardan faqat 
ayrimlarinigina sintezlaydi. Bundan quyidagi xulosa kelib chiqadi hujayradagi genlarning asosiy 
qismi repressiyalangan holda bular ekan, ya’ni hujayrada bo’lgan axborotni berilish qandaydir 
holda to’sib quyilgan bo’ladi. 
Repressiyaning mexanizmi hozircha aniq emas. Shuning uchun bu xaqda turli gipotezalar 
ilgari surilgan. Ulardan ko’proq tarqalgan buyicha axborot transskripsiya darajasida, ya’ni i-
RNK ga o’tishida yuz beradi. Yukorida ko’rsatilganidek, transskripsiya RNK –polimeraza 
fermenti ishtirokida bo’ladi. U gen buylab urmalab yuradi va i-RNK hosil bo’ladi. Albatta bu 
sintezni amalga oshishi uchun RNK polimeraza fermenti makromolekulasi gen biln fazoviy 
yakinlashishi kerak. Bu esa faqat gen bush bo’lgan holdagina yuz beradi. Agar u bush bo’lmasa, 
ya’ni uning yuzasi biron modda bilan birikkan holda band bo’lsa, genni RNK-polimeraza bilan 
o’zaro aloqasi yuz bermaydi-transkripsiya protsessi yuz bermaydi, tegishli oqsilni sintezi 
repressiyalanadi. Gen yuzasining egallovchi modda, ya’ni repressor giston tipidagi oqsil bo’lsa 
kerak degan taxmin qilishga yetarli asos bor. 
Axborot okimini chegaralash transkripsiya darajasidagin a emas, balki translyatsiya 
darajasida ya’ni i-RNK matritsasida oqsil sintezlanayotganda ham yuz berishi mumkin. Bu 
soxada quyidagi gipoteza ilgari surildi: ba’zi germonlar ta’siri ostida ribososmaning i-RNK 
buylab harakati kuchli tormozlanishi yoki butunlay tuxtalishi mumkin. Boshqa xil gipotezaga 
asosan, oqsil sintezining borishiga o’sib borayotgan polipeptid zanjir ta’sir ko’rsatadi: 
gormonlarni yoki ba’zi past molekulali maxsus moddalarni ta’sirida ribosoma strukturasi 
o’zgaradi va u matritsaga maxkam birikib qoladi. Natijada oqsil sintezi tormozlanadi.