O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

 
 
125-rasm. Ekspander  uskunasi. 
 

---

300 
 
 
126-rasm. Ekspander  uskunasini  tuzilish. 
 
 
 
127-rasm. Ekspanidatsiya  jarayoni. 
 
Ekstruziya uchta jarayonga asoslanadi: ozuqaga bosim ostida issiqlik 
bilan  ishlov  berish,  mahsulotlarni  mexanik-kimyoviy  shakllarini 
o‘zlashtirish  zarba  natijasida  mahsulotlar  yorilishi  kuzatiladi.  Bundan 
tashqari, donalar ekstrudyerdan chiqarilganda bosimning keskin pasayishi 
tufayli  hujayralar  ichidagi  suv  bug‘ga  aylanadi,  shu  tufayli  uning  hajmi 
sezilarli darajada oshadi. Issiqlik  bilan  ishlov berishda ozuqalarning ta’mi 
yaxshilanadi, ozuqa hazm bo‘lishida fermentlarni faolligi  sezilarli darajada 
1-aralash ozuqalarni qabul qilish;2-burama speral shnek;  
3-bug’lash; 4-tayor mahsulot 

---

301 
oshadi,  bu  esa  yemning  hazm  bo‘lishini  yaxshilaydi.  Shuningdek  ba’zi 
zaharli ishlab chiqaruvchini zararsizlantiradi. 
Texnologiyaning  qo‘shimcha  ijobiy  tomoni  bu  barcha  patogen 
mikrofloralarni  yo‘q  qilishdir,  hatto  mog‘or  yoki  hasharotlardan 
ta’sirlangan donni ham xomashyo sifatida ishlatilishi mumkin. Ekstru-
ziyani qo‘llab-quvvatlovchilar ma’lumotlariga ko‘ra, undan foydalanish 
natijasida don iste’moli 30–40%ga kamayadi, sut berish va tuxum ishlab 
chiqarish  20–25%ga  ko‘payadi.  Ekstrudirovkalangan  don  bilan 
boqilganda chorva go‘shtini ko‘payishi o‘limini ham sezilarli darajada 
kamayishiga  erishildi.  Bu  aralashmalarni  bakteriyalardan  tozalanishi  
bilan bog‘liqligi isbotlandi.  
Zamonaviy  chorvachilik  uchun  ekstrudalangan  ozuqa  bir  qator 
afzalliklarga ega: 
–  og‘irligi  bo‘yicha  ekstrudant  aralash  yemdan  yarim  baravar 
ko‘proq talab qilinadi; 
–  ekstrudirovka  qilingan  aralash  yemni  bug‘lash  kerak  emas, 
shunchaki sovuq suv bilan to‘ldirish kerak; 
–  hayvonlarni  ozuqlantirishdan  chiqqan  go‘ngi    ajoyib  organik 
o‘g‘itdir, ularda somon va begona o‘t urug‘lari yo‘q.  Organik  go‘nglar 
to‘g‘ridan to‘g‘ri tuproqqa qo‘llanilishi mumkin, chunki organik o‘g‘it 
“kuydirish” davrini chetlab o‘tadi.    
Harorat  va  bosim  ta’sirida  ekstruziya  paytida  quyidagi 
xususiyatlarga  ega  yuqori  sifatli  mahsulot  ishlab  chiqarishga  imkon 
beradigan  ozuqa  moddalarining  tuzilishi  va  xususiyatlarining  chuqur 
o‘zgarishi sodir bo‘ladi: 
1)  kompozitsiyaning  bir  xilligi  tufayli  mazasi  yaxshilanadi,  yo-
qimsiz hid yo‘q qilinadi, polisaxaridlarning yo‘q qilinishi tufayli shakar-
larning ulushi ortadi, harorat va bosim ta’siri ostida ozuqa sterilizatsiya 
qilinadi va shu bilan ularning sanitariya holatini yaxshilaydi; 
2) oziqlanishga qarshi omillarning ta’siri va ularning hayvonlarga 
salbiy ta’siri yo‘q qilinadi yoki sezilarli darajada kamayadi; 
3)  ekstruziya  natijasida  chorva  mollarini  ehtiyojlariga  moslash-
tirilgan va maxsus moslashtirilib tuzilgan ozuqa olinadi, ishlov berish-
ning salbiy ta’siri minimallashtiriladi (vitaminlar, yog‘lar va aminokis-
lotalarni  yo‘q  qilish)  operatsiya  tezligi,  ekstruder  orqali  mahsulotning 
o‘tish vaqti 30 soniya va maksimal ta’sirda harorat atigi 5-6 soniyani 
tashkil qiladi.  

---

302 
Ekstrudirovka  qilingan  yemdan  foydalanish  quyidagilarni 
ta’minlaydi: 
– oshqozon oldidan oqsillarni parchalanish tezligining pasayishi; 
– oshqozon oldi mikrobial oqsil sintezining 30% ga ko‘payishi; 
– ekstruziya jarayonida shakar va dekstrinlarga bo‘linishi tufayli 
kraxmalning hazm bo‘lish qobiliyatini oshirish; 
– oshqozon old   kraxmal fermentatsiyasi tezligining pasayishi; 
–
 
parhezning energiya ozuqaviy qiymatini oshirish 10–15% real 
ozuqaga,  to‘liq  va  oson  hazm  bo‘ladigan  oqsilning  ajoyib  manbayiga 
aylantirildi. 
Omixta-yem  ishlab  chiqarishda  komponentlarni  me’yorlash 
(dozalash)  og‘irli  (tortish)  va  hajmli  bo‘lishi  mumkin.  Tortish  uchun 
avtomatik  dozotir,  hajimli  uchun  baraban,  burama  (vintavoy  shnek) 
yoki disk shaklida dozotorlar ishlatiladi.  Tortish  dozalash usuli aniqroq 
bo‘lishiga qaramay, hajmli dozalash ishlab chiqarish uchun uni ishlatish 
va  texnik  xizmat  ko‘rsatish  osonroq  bo‘lganligi  sababli,  hajmli 
dozalashdan ko‘proq foydalaniladi.