|
9.4. Briketlangan va granulalangan ozuqa tayyorlash
Briketlangan va granullangan yemlar sochma yemlarga nisbatan
bir qator afzalliklarga ega. Ular tarkibidagi bir xillikni yaxshi saqlaydi
(tashish, saqlash va tarqatish paytida ular o‘z-o‘zidan saralanmaydi),
hayvonlar tomonidan osonroq va deyarli to‘liq iste’mol qilinadi, shu
bilan birga oziqlantirish va saqlash paytida havoni ifloslantiradigan
hamda ozuqa yo‘qotishlarini ko‘paytiradigan chang chiqindilari hosil
bo‘lmaydi.
Siqilgan ozuqaning muhim xususiyatlaridan biri shundaki, ozuqa
aralashmalariga ko‘p miqdordagi hajmli tarkibiy qismlarni kiritish
mumkin – dala ekinlari chiqindilari, masalan, somon, bu ularning
hayvonlar tomonidan iste’molini ko‘paytirishga imkon beradi.
Briketlashda pichan, somon va xashak hajmi 10-15 baravar
kamayadi, bu ularni tashishni osonlashtiradi va tashish narxini
pasaytiradi, saqlash vaqtida omborxonalar (3 marta) va konteynerlardan
tejamkorroq foydalaniladi, ozuqa moddalari yaxshiroq saqlanib qoladi,
tashish va boqish paytida ozuqa yo‘qotilishi sezilarli darajada kamayadi.
Briketlash va granullash jarayoni bu erkin oqadigan mayda
dispersli yoki dag‘al tolali ozuqani mexanik ta’sir natijasida ma’lum
hajmdagi fizik xususiyatlarga ega bo‘lgan zarrachalarga aylantirishdir.
Granullash va briketli ozuqa ishlab chiqarishning umumiy sxemasi
ozuqa tarkibiy qismlarini maydalash, ularni aralashtirish, ozuqa
aralashmasini biriktiruvchi vosita bilan namlash va aralashmani ma’lum
shakldagi va o‘lchamdagi granulalar va briketlarga bosishdan iborat.
Yem bosish uchun tayyorlanadi, unga ma’lum fizikaviy xususiyatlarni
beradi (yopishqoqlik, harorat, namlik). Granulali ozuqa ma’lum
o‘lchamdagi silindrlar, sharlar, kublar shaklidagi zarralardan iborat.
Ularning kattaligi ularni boqish uchun mo‘ljallangan hayvonlarning
turiga va yoshiga bog‘liq. Yosh qoramollar uchun optimal granulalar
hajmi 16–25 mm, katta hayvonlar uchun 20–30, qo‘ylar va buzoqlar
uchun 6 mm gacha. Agrotexnik talablarga ko‘ra briketlarni sun’iy
307
quritilgan kesilgan o‘tlar va turli xil ozuqa aralashmalaridan olishni ham
nazarda tutadi. Eng arzon granulali ozuqa ko‘p yillik o‘tlar va boshoqli
donalardan olinadi. Briketlar shakli, hajmi, zichligi bilan farq qiladi.
Ularning diametri 130 mm gacha bo‘lgan yumaloq donali bilan bir
qatorda, 30x40 mm, 65x65 mm kesimdagi trapetsiya ko‘rinishida
briketlar mavjud. Briketlarning zichligi 300 dan 700 kg/m
3
va undan
yuqori.
Briketlangan ozuqa tarkibiga quyidagilar kiradi: boshoqli donlar
somon, kesilgan maydalangan o‘t, quruq lavlagi iskanjasi, melassa,
konsentratlar, amid va mineral qo‘shimchalar. Briket va granula
tarkibini 20–70%ni somon tashkil etadi. Maxsus uskunalar granulat-
siya, briketlash va o‘t unini, aralash yemlar va ozuqa aralashmalarini
presslash uchun ishlatiladi. Granulalarning namligi 13% dan yuqori
bo‘lmasligi kerak; yuqori namlikda ularning kuchi va sifati pasayadi.
Briketlar yaxshi zichlikka ega bo‘lib, kesuvchi namlik 13% ni tashkil
qiladi. Zich, muntazam shakldagi plitkalarga siqilgan yem-xashak
briketlari, sochma yem bilan taqqoslaganda ular uzoqroq saqlanadi,
tashish va hayvonlarga tarqatish uchun qulaydir. Ular dag‘al (pichan,
somon va boshqalar) yoki konsentrlangan (moyli keklar, ovqat va
boshqalar) yem-xashakdan, shuningdek, bu ozuqalarning aralashma-
sidan tayyorlanadi.
Fermer xo‘jaliklari sharoitida briketlar asosan pichan va somon-
dan hamda yog‘ olish sexlarida moyli o‘simliklardan siqib olinadi,
ikkilamchi mahsulotlar aralashtirilib briketlash mashinalarida tayyor-
lanadi. Turli xil hayvon turlari uchun to‘liq ozuqa bo‘lgan biologik
ozuqalar ovqatlanishda tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ular
ozuqa zavodlarida ishlab chiqariladi. Pekmez, presslashni yaxshila-
ydigan va ta’mni yaxshilaydigan biriktiruvchi vazifasini bajaradi.
Metall bloklar, qoida tariqasida, to‘rtburchak plitkalar shaklida (mm),
uzunligi 140–170, kengligi 50–80, qalinligi 25–60.
Qo‘shma ozuqa briketlarining ozuqaviy qiymati ularga kiritilgan
ozuqaning nisbatiga bog‘liq, ammo odatda taxminan 0,70–0,85 ozuqa
birligi va har kg uchun 85–120 g hazm bo‘ladigan oqsil birligiga
beriladi. Quruq shaklda, uni to‘rt maydalagichda maydalagandan so‘ng,
shuningdek qulflangandan keyin.
308
Do'stlaringiz bilan baham: |
