O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

Infraqizil nur bilan sovuq konditsiyalash va quritish. 
«GOLFETTO»  italiya  firmasi  grechixa  va  no‘xat  donlarini 
infraqizil nur bilan quritish chizmasini taklif qiladi. 
Taklif  qilingan  usul  donni  bug‘  bilan  namlashning  ilg‘or 
usullaridandir,  chunki  donni  bug‘lash  uchun  maxsus  moslama  yor-
damida bug‘ hosil qilish kerak. Donni sovuq konditsiyalash sistemasida 
MR+8R1/150  va  S81M50  shneki  sovuq  suv  bilan  qisqa  vaqt  ichida 
hajmi  1  t  bo‘lgan  hambada    don  dimlanadi.  REP/40  yordamida 
barqarorlashtirilib,  me’yorlovchi  tarozi  orqali  namlangan  don  oqimi 
infraqizil  nur  bilan  qurituvchi  apparatga  yuboriladi.  Quritilgan  don 
sovutish kolonkasiga tushirilib, harorati pasaytiriladi va chizma asosida 
asosiy oqimga yuboriladi. 

---

250 
Donni  sovitish  gidrotermik  ishlov  berish  jarayonidagi  oxirgi  
to‘rtinchi  jarayon  hisoblanadi.  Donning  harorati  yuqori  bo‘lsa,  unga 
uskunalarda ishlov berib sovitiladi. 
Don massasiga gidrotermik ishlov berilgandan so‘ng uni avtomat 
tarozida  tortib,  oqlash  bo‘limiga  yuboriladi:  gidrotermik  ishlov 
berishdan oldin va so‘ng tarozida namlik tafovuti aniqlanadi. 
Gidrotermik ishlov berish donning ustki qismini tozalash va ishlov 
berish  jarayonlari  bilan  navbatma-navbat  olib  boriladigan  un  tortish 
texnologiyasidan  farqli  ravishda  yorma  texnologiyasidagi  gidrotermik 
ishlov  berish  oxirgi  jarayon  hisoblanadi  va  u  donni  navbatdagi 
bo‘limiga o‘tkazishdan oldin amalga oshiriladi.
  
Yormabop  donning  fizik  xususiyatlari,  shakli,  anatomik  tuzi-
lishidagi  katta  farqni  hisobga  olganda,  yormabop  donni  qayta  ishlov 
berishga tayyorlashning texnologik jarayoni «qoida»ga asosan tuzilgan 
chizmada amalga oshiriladi. Garchi yagona tamoyillardan foydalanilsa-
da, har bir texnologiya alohida tuziladi. Yormabop donlarning barcha-
siga emas, faqat bir qismiga gidrotermologik ishlov beriladi. Masalan, 
texnologik  chizmaga  ko‘ra,  bug‘lash,  quritish  va  sovitish  usuli  bilan 
grechixa, suli va no‘xatga ishlov beriladi. Bug‘doy va makkajo‘xoriga 
gidrotermik ishlov berishning sovuq usuldagi texnologiyasi bo‘yicha bir 
marta  qo‘llash  va  namlash  bilan  ishlov  beriladi.  Yormabop  don 
tarkibida javdar va bug‘doyga nisbatan ko‘p miqdordagi aralashmalar, 
jumladan  qiyin  ajraladigan  aralashmalar  bo‘ladi.  Masalan,  grechixa 
tarkibidagi  yovvoyi  turp  urug‘lari,  sholida  kurmak,  organik  moddalar 
aralashmasi  bo‘lgan  loy  tuproq  ko‘rinishidagi  mineral  aralashmalar 
donni qiyin ajraladigan aralashmalardan tozalash uchun maxsus asbob- 
uskunalar  va  maxsus  usullardan  foydalaniladi.  Masalan,  grechixani 
separatsiyalashda  uchburchak  shaklli  elakdan  foydalaniladi.  Bunda 
grechixaning shakli elak teshigining shakli bilan bir xil bo‘lsa, grechixa 
elakdan  o‘tadi,  aralashmalar  esa  elakda  qoladi.  Bo‘linadigan  kesim 
atrofidagi tasvirlangan aylana diametri bo‘yicha diametri 2 mm bo‘lgan 
katta grechixaning variatsiyasida fraksiyalarga bo‘lib tozalashda bu usul 
ko‘prok  samara  beradi.  Bunda  don  2-3  fraksiyaga  bo‘linadi,  keyin 
ularning har birini yovvoyi o‘tlarning o‘ziga xos xususiyatini hisobga 
olgan  holda  separatsiyalanadi.  Yormabop  donlarning  qayta  ishlov 
berishga  tayyorlash  tajribasi,  yormabop  don  partiyasi  tarkibida  oz 
miqdorda  aralashmalar  borligini  ko‘rsatadi,  o‘rtacha  fraksiyada  qiyin 

---

251 
ajraladigan  aralashmalarning  asosiy  qismi,  kichik  fraksiyada  esa 
yovvoyi o‘tli, shu jumladan mineral aralashmalar bo‘ladi. 103-rasmda 
grechixani  yorma  ajratuvchi  turli  texnologik  chizmalardagi  va  BRU 
rassevlaridan  foydalanib,  donni  uch  yoki  ikki  fraksiyaga  ajratib, 
separatsiyalashning texnologik chizmasi ko‘rsatilgan.