O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

Kimyoviy  usullarning  umumiy  tavsifi
.  Kimyoviy  dezinfeksiya 
orqali kemiruvchilarga qarshi kurashish (deratizatsiya) deb aytiladi. Bu 
usullarda kimyoviy vositalar orqali hasharotlarga qarshi kurashish keng 
tarqalgan  bo‘lib,  mamlakatimiz,  shuningdek  dunyoning  ko‘pgina 
rivojlangan davlatlarida keng qo‘llaniladi.  

---

109 
Kimyoviy dezinfeksiya yoki deratizatsiya o‘tkazish uchun maxsus 
kimyoviy moddalardan foydalaniladi. Bu moddalar hatto kichik me’yor-
larda  ham  hasharotlar,  kanalar  va  kemiruvchilarga  halokatli  ta’sir  etadi 
yoki  uning  organizmida  chuqur  o‘zgarishlarni  yuzaga  keltiradi.  Hozirgi 
kunda  zararkunandalarga  qarshi  kurashishda  qo‘llaniladigan  barcha 
kimyoviy zaharli moddalar pestitsidlar deb ataladi. 
Qo‘llaniladigan obyekti bo‘yicha
 
pestitsidlar bir-biridan farqlana-
di,  ya’ni  zaharli  preparatlar  muayyan  obyektnigina  dezinfeksiyalash 
uchun qo‘llanilishi mumkin. Masalan, ba’zi moddalar don yuklanmagan 
bo‘sh omborlar va unga yondashgan territoriyalarni dezinfeksiyalashda 
qo‘llanilsa, ba’zilari esa don va don mahsulotlarini dezinfeksiyalashda 
qo‘llaniladi,  uchinchilari  esa  un  va  yorma  zavodlari  inshootlari  va 
undagi uskunalarga ishlov berishda qo‘llaniladi va hokazo. 
Zararkunandalarning organizmga kirish yo‘li va organizmga ta’sir 
etish mexanizmi bo‘yicha pestitsidlarni to‘rt guruhga bo‘lish mumkin: 
suv  va  ozuqa  bilan  oshqozon-ichak  orqali  zararkunanda  organizmga 
kirib boruvchi me’da-ichak orqali ta’sir etuvchi pestitsidlar; teri qoplamasi 
orqali organizmga kirib boruvchi kontakt ta’sir etuvchi pestitsidlar; nafas 
olish organlari orqali kirib boruvchi fumigantlar; birgalikda ta’sir etuvchi 
pestitsidlar. 
Kimyoviy  tarkibi  va  xossalari  bo‘yicha  pestitsidlar  quyidagicha 
bo‘lib, kimyoviy tarkibiga qarab turkumlanadi. Olinishi va qo‘llanilishi 
bo‘yicha  esa,  don  va  don  mahsulotlarini  himoya  qilish  uchun 
xlororganik  va  fosfoorganik  pestitsidlar,  shuningdek  galogen  tarkibli 
(xlor va brom) birikmalari bilan birgalikda qo‘llaniladi.  
Qo‘llanish  uslubi  bo‘yicha  pestitsidlarni  quyidagi  guruhlarga 
bo‘lish mumkin: changlatish yo‘li bilan qo‘llaniladigan kukunlar, sepish 
yo‘li bilan qo‘llaniladigan emulsiyalar, suspenziya va eritmalar, aerozol 
holatidagi  gazsimon  moddalar;  shuningdek  zaharli  eritmalarni  sepish 
usullari orqali amalga oshiriladi.