O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

4.3. Zararkunandalarga qarshi kurash va profilaktik  
chora-tadbirlar 
 
Zarakunandalarga  qarshi  kurash  choralarining  mohiyati  va 
umumiy tasnifi. Don mahsulotlarini hasharotlar olami vakillari,  kana-
lar,  kemiruvchilar  va  qushlar  kabi  turli  zarakunandalar  tomonidan 
nobud  etilishi  yoki  zararlanishidan  saqlash  don    mahsulotlari  ishlab 

---

107 
chiqaruvchi  barcha  tarmoqlardagi  eng  muhim  xo‘jalik  tadbir    hisob-
lanadi.  Bu  tadbirlarni    o‘tkazish  uchun  respublikamizda  har  yili  katta 
miqdorda  mehnat,  turli  materiallar  va  moddiy  xarajatlar  sarf  etiladi. 
Shuning uchun dunyoning ko‘pgina mamlakatlarida, shu jumladan res-
publikamizda ham  zarakunandalarga qarshi kurash usullarini takomil-
lashtirish  va  tannarxini  pasaytirish  bo‘yicha  sistematik  tadbirlar  olib 
boriladi. 
Don  mahsulotlarini  zararkunandalardan  saqlashga  qaratilgan 
barcha chora-tadbirlarni ikkita katta guruhga bo‘lish mumkin: 
Oldini oluvchi
 (profilaktik), ya’ni don mahsulotlarini yoki atrof-
muhit  obyektlarining  zararkunandalar  bilan  zararlanib  qolishidan 
himoya qilishga qaratilgan tadbirlar. 
Qiruvchi
,  u  yoki  bu  obyektda  zararkunandalar  aniqlangan 
hollarda qo‘llaniladigan chora-tadbirlardir. Don qabul qiluvchi korxo-
nalar,  elevator,  un-yorma  va  omixta-yem  zavodlarida  quyidagi 
obyektlar zararkunandalar bilan zararlanishi mumkin: 
–  don  va  undan  qayta  ishlab  olingan  mahsulotlar,  shu  jumladan 
omixta-yem ham; 
–  ishlab  chiqaruvchi  inshootlar  (omborxonalar,    elevator  va  un 
zavodlari korpusi) va ularda joylashgan uskunalar;  
– korxona hududi; 
– korxona ichida don va don mahsulotlarini tashish va joylashda 
(transportyorlar,  avtomobillar,  platformalli  motovozlar  va  b.)  hamda 
temiryo‘l  suv  va  shosselarda  tashishda  qo‘llaniladigan  (vagon, 
avtomobil, kema va h.) transport vositalari; 
– idishlar (qop, brezent va h.); 
– don uyumini tozalashda ajratiladigan  hamda  donni un va yorma 
mahsulotlari ishlab chiqarishda hosil bo‘ladigan chiqindilar;  
– laboratoriya inshooti, uskunalari va  jihozlari. 
Odatda obyektlarni zararlanishini boshlanish sababi qabul qilina-
yotgan  don  partiyasida  bo‘lishi,  tekshirish  chog‘ida  zararlanganligini 
aniqlash yoki aniqlamasligi,  ikkinchi  sababi  qushlar qanotlarda  yoki 
kemiruvchilarni terilari orqali olib kelish ehtimoli inkor etilmagan. 
Zararkunandalarga qarshi kurash chora-tadbirlarini hozirgi kunda 
qo‘llanilayotgan  barcha  dezinfeksiya  turlarini  ikkita  yirik  guruhga 
ajratish mumkin